[anattā]

Trễ chuyến đò người ?


Cách nay và tháng tôi đọc được vài lời đối thoại ngắn giữa Đức Phật Thích Ca và thị giả Anan như sau.
 
Anan: Bạch đức Thế tôn, pháp thiện có nghĩa là gì? Lợi ích của pháp thiện là gì?
 
Thế Tôn: Này Anan. Pháp thiện có ý nghĩa là không hối tiếc. Lợi ích của pháp thiện có nghĩa là không hối tiếc.
 
Lời giải thích về ý nghĩa của thiện pháp rõ ràng, đơn giản, cô đọng của đức Phật khiến tôi thấm thía nhiều lắm. Cả mấy tháng nay thỉnh thoảng lời giải thích về ý nghĩa này của thiện pháp cứ hay lảng vảng trong tâm trí mình, và tôi thường miên man suy ngẫm về ý nghĩa và lợi lạc của nó. Nếu tôi đọc lời giải nghĩa trên của đức Phật cách nay mười năm hoặc mười lăm năm, thì ắt là tôi chưa thể nhận ra được ý nghĩa sâu rộng của thiện pháp như hiện thời. Có một số định nghĩa về thiện và ác trong kinh sách Phật, nhưng có lẽ định nghĩa về thiện pháp mà Phật trả lời cho Anan vừa bình dị dung tục, vừa thanh thoát cao xa (nếu phân tích theo tâm học của nhà Phật). Đó là sự đo lườn, thẩm định về thiện pháp trong tâm mình.  Xin lạm bàn vế đầu với ý nghĩa bình dị, dung tục, đời thường dựa trên sự suy tư và trải nghiệm ở bản thân.
 
Đôi khi ta muốn làm thiện, nhưng có những việc khiến mình phân vân không biết có phải là thiện hay không. Do đó, dựa theo kết quả (lợi ích) của hành động mình thì có thể cảm nhận được trạng thái của hậu quả đó ngay chính trong thân tâm mình, là xem có hối hận hoặc tiếc nuối hay chăng. Tôi vốn dĩ ôm đồm không ít sự hối tiếc, và khi có bất kỳ trạng thái hối hận nào nổi lên trong tâm, thì tôi bắt đầu tiến hành thẩm tra nó, xem xét và ráng nhớ lại mình đã từng làm gì, nghĩ gì, nói gì mà sinh ra niềm hối tiếc đó. Khi đã nhận biết được nguyên nhân, thì tôi cố ý thức để tránh lặp lại sai lầm tương tự mai này. Và hiện tại thì căn cứ theo giới luật căn bản của nhà Phật hay luân lý xã hội mà ráng ý thức trong hành động để đừng phải hối tiếc về sau, làm được bao nhiêu hay bấy nhiêu. Không bổ chiều ngang cũng bổ chiều dọc.
 
Trễ nãi cũng sinh hối tiếc. Tôi đã từng bị chậm trễ và bỏ mất những cơ hội mà chúng có thể sẽ mang đến không ít lợi lạc và sự hanh thông cho đời sống của mình nếu đừng bị vấp phải. Từ việc học hành, công ăn việc làm cho đến những việc lỉnh kỉnh khác. Tôi tự hỏi, tại sao mình lại thường hay muộn màng để bị trượt mất như thế? Tôi thấy rằng cách diệu dụng nhất là điều chỉnh lại đời sống sinh hoạt hằng ngày của mình cho hợp lý, điều độ. Từ việc ăn uống, ngủ nghỉ, học hỏi, làm việc, những chuyện linh tinh cần làm, cho đến giải trí… sao cho đúng tiết đúng thì, từ đó tự nhiên mình ít bị quên – thí dụ chuyện trả hóa đơn hằng tháng chẳng hạn – mà không bị quên thì không hối tiếc, bực bội. Vậy thì những chuyện thấy đơn giản như sinh hoạt có tiết độ hằng ngày cũng thuộc về thiện pháp. Khi đã nhận ra được như vậy, thì tâm trí (lương tri) của mình sẽ tự khai mở cho mình thấy thêm những chuyện thường nhật khác cũng là thiện pháp mà mình khinh suất xem thường.
 
Tôi nhớ hồi nhỏ khi còn học ở các lớp tiểu học thôi, thì thầy cô đã dạy môn học vệ sinh và luân lý thường thức. Giữ gìn tay chân sạch sẽ. Như tập vở phải ngăn nắp, gọn gàng. Cẩn thận không làm đổ mực hay viết vẽ bừa bãi trong tập. Không xả rác. Chữ viết phải tập viết ngay hàng thẳng lối. Phải mặc đồng phục tề chỉnh khi đến trường. Phải đi học vào lớp đúng giờ. Ngồi học phải ngay ngắn. Phải tương trợ giúp đỡ bạn học. Phải kính trọng bậc trưởng thượng. Phải hiếu thảo với ông bà và ba mẹ .v.v… Những điều này toàn là thiện pháp.
 
Tôi thấy trong phạm trù học tập luân lý hay đạo đức, điều quan trọng cần thiết là bắt đầu từ những hành động nho nhỏ, bình thường. Thân và tâm liên kết với nhau. Những việc nhỏ hoạt động hằng ngày như đi đứng nằm ngồi, nói năng thiếu để tâm để có thể ý thức điều chỉnh cho phải lẽ thì chẳng thể nào tiến dần dà vào bên trong nội tâm được. Cho nên, không ngạc nhiên khi tôi từng chứng kiến những cuộc tranh luận lý lẽ đạo lý cao thâm rồi hai bên dẫn đến mạt sát thậm tệ lẫn nhau do không thể kiềm chế được phẫn nộ, sân hận. Nên biết, hối tiếc cũng thuộc về Sân. Họ ngộ nhận rằng, đào luyện thân tâm chẳng cần phải giữ giới luật căn bản. Ngộ nhận rằng, thúc chế theo mấy giới luật căn bản đó mất tự do. Thật ra nếu xét cho kỹ càng, giới luật chẳng phải là giới, mà đó là sự vận hành hợp lý liên kết của thân và tâm. Hãy nhìn xem thiên nhiên vận hành nhịp nhàng điều hòa, xuân, hạ, thu, đông, bốn mùa luân phiên thay đổi hợp thời đúng tiết; chẳng sai trật, hay chậm trễ. Tự nhiên có quy luật của tự nhiên, thì thân tâm này cũng có quy luật của nó. Sái luật sẽ khiến tâm tư hối tiếc, phiền não. Muốn được tự do, thong dong như thiên nhiên, đất trời thì mình nên hành động có quy tắc như thiên nhiên tự vận hành chính nó vậy. Quy luật nhưng không phải là quy luật, vì vốn dĩ thiên nhiên hay thân tâm này vốn vận hành như vậy.
 
Ở tuổi này của tôi, cái tuổi đất thì gần, trời thì dần dà cách xa theo từng năm. Thăng trầm luân phiên đã nếm mặn môi cũng khá nhiều, điều mà tôi học được là từ đây về sau mình phải điều chỉnh hành động của mình để giảm bớt hối tiếc, hay đừng để phải tạo thêm những niềm hối hận về sau nữa. Vì hối tiếc khiến tâm tư ray rứt, rồi từ đó dễ sanh bực bội cau có, tức giận, nổi điên. Khi hối tiếc đã giảm dần đi, thì tâm sẽ dần dà có được niềm thanh thản, yên bình. Xin được dùng hai câu thơ của cựu triết gia Phạm Công Thiện để kết thúc những dòng tự sự này.
 
Mưa chiều thứ bảy tôi về muộn
Cây khế đồi cao trổ hết bông.
..