[anattā]

Bài viết hay à nha . Nhưng mà xài "Liên đới lượng tử" đi anh Tà, "vướng víu lượng tử" hay "rối lượng tử" nghe tức cười. Theo vật lý học giáo khoa Đức thì dịch sát nghĩa họ gọi là "Đan xen lượng tử". Tư thế khoanh tay là một ví dụ, 2 cánh tay đan xen vào nhau chứ không vướng víu, vướng mắc nhau.  Chữ "Liên đới" thì tui cho là chính xác nhất, bởi cái vụ "thần giao cách cảm" trên căn bản "phi định xứ" trong cơ học lượng tử là chân lý.  Sợi dây vô hình nào đó trói buộc, liên đới nhau khiến Einstein mới đau đầu gọi nó là "cảm ứng ma quỷ". 
 Tui phải bênh vực cho Albert Einstein một chút khi ông không đồng ý các thuyết cơ học lượng tử. Ông không đồng ý vì ông không chứng minh được cho đến khi ông chết. Sau khi ông chết chỉ 6 năm sau ông khác chứng minh được bằng thực nghiệm. Mà Vật lý là nguyên lý vật thể theo khoa học. Khoa học là những gì phải chứng minh được qua sự thử nghiệm lặp đi lặp lại. Nếu ông còn sống mà vẫn không tin vào "liên đới lượng tử" sau khi có thực nghiệm chứng minh, lúc đó mới rầy ông. Có nhiều bài báo khoa học viết gièm pha ông hơi vô lý. Vì khi ông qua đời, cơ học lượng tử mới lên ngôi vì xác thực.

Là Liên đới lượng tử thì không sai, gọi là Vướng víu nghe có vẻ hơi tếu, vui. 

Tôi nghĩ anh 5 hiểu lầm lời tôi viết nên mới lên tiếng bênh vực nhà bác học Einstein ở đây. Tôi không có ý gì không đẹp với ông cả, trái lại tôi ngưỡng mộ tài năng, trí thức khoa học của ông là khác. Tôi khâm phục cái tinh thần khoa học của những vị khoa học đã để sang bên định kiến (những gì bác học Einstein nói về trạng thái Liên đới lượng tử) mà tiếp tục thử làm thí nghiệm để tìm kiếm, để nghiên cứu thêm. Với đầu óc khoa học như Einstein, nếu còn sống, tôi nghĩ ông sẽ mừng hoặc sẽ không phản đối khi thấy có những nhà khoa học đàn em đang tiến hành những thí nghiệm để xem có hay không những trạng thái Rối lượng tử, Chồng chập lượng tử (superpositioning) là vấn đề mà ông không tán thành trên mặt triết lý. Tôi nhớ đã đọc những lời của ông (về tinh thần khoa học) lâu lắm rồi, đại khái là, "... những ai mà thiếu đi cái quan năng biết biết ngạc nhiên, biết thắc mắc trước những điều mới lạ, huyền bí trong tự nhiên, thì tâm trí người đó xem như là đã chết rồi." Câu nói này của ông cũng không khác nhau mấy đối với câu của Descartes mà tôi trích đăng trong post vừa qua. 

Người đầu tiên làm thực nghiệm về Liên đới lượng tử là Clauser, vào năm 1972 cùng với đồng nghiệp. Ông vốn dĩ là tiến sĩ Vật lý thuộc về ngành Điện tử, theo ông tâm sự thì khi đọc những lý luận về Rối lượng tử, ông chẳng hiểu gì, vì nó phức tạp rối ren. Thoạt tiên, ông cũng nghĩ rằng Einstein đúng. Nhưng sau tiến hành thực nghiệm tới lui thì nhận ra quả là có thực hiệu ứng Liên đới lượng tử, thì ông mới nhận thức ra là Einstein sai. Rồi khoảng 10 năm sau đó, thập niên 1980s, ông Aspec làm thực nghiệm và cũng xác nhận là có trạng thái Vướng lượng tử. Qua thêm một thập niên nữa, 1990s, nhà khoa học Áo, Zeilinger tiến hành thực nghiệm thêm, thì cũng nhận định rằng Liên đới lượng tử phức hợp là có thật. Phải đến ngày 4 tháng 10 năm 2022, Ủy ban Nobel mới quyết định trao giải thưởng Nobel Vật lý cho ba nhà khoa học. Tính ra, trải qua đến 50 năm ông Clauser mới nhận được giải Nobel.

Cách nay khoảng hơn 90 năm, có cuộc thảo (tranh) luận giữa hai nhà khoa học lớn là Einstein và Niels Bohr đại diện cho hai nhóm khoa học gia về vấn đề có hay chăng cái thực tại gọi là trạng thái hiệu ứng Vướng víu lượng tử ở thế giới vi mô. Những khoa học gia tên tuổi chẳng hạn như Louis de Broglie, Erwin Schrodinger ủng hộ Einstein, còn Max Born và Heisenberg thì theo phe Bohr. Nên biết là Max Born được trao giải Nobel Vật lý năm 1954, và ông cũng từng bênh vực Einstein về Lý thuyết Tương đối trước khi được chứng minh bằng thực nghiệm. 

Einstein cho rằng, một (những) hạt cơ bản đều vốn tồn tại một thuộc tính sẵn có mà chúng ta chưa biết, chỉ sau khi quan sát thực nghiệm thì chúng mới hé lộ ra cho biết mà thôi. Bây giờ lấy thí dụ như một cặp hạt có trạng thái là trắng và đen. Theo nhóm Einstein thì một trong hai hạt đó vốn đã mang tính chất "đen", nhưng mà ta chưa biết cho đến khi thực nghiệm thì nó mới hiển lộ "sắc đen" của nó đã định (tất định). Vì theo ông, nếu hai hạt ở cách xa nhau mà có thể thông tin bí ẩn cách nào đó tức thời, phi không gian, thì chẳng lẽ nhanh hơn vận tốc ánh sáng sao. Nhóm của Bohr thì lý luận rằng không có trạng thái đã định (thuộc tính) như vậy, trạng thái mà nó hiển lộ ra tùy theo hoàn cảnh môi trường. Theo Bohr thì một trong hai hạt trên xác suất của nó có thể là trắng hoặc là đen tùy theo vùng không gian mà ta hiện thực nghiệm; nếu hạt này trắng, thì hạt kia đen, hoặc ngược lại, không nhất định (bất định), sắc của nó thay đổi nếu ở vào môi trường khác. 

Giờ đây khoa học đã công nhận là có hiệu ứng Liên đới lượng tử. 

==========================

Ở thế giới vi mô, các hạt vận hành mười phương bất định, vì bất định nên phức tạp khó hiểu, và do bất định nên chúng hoàn toàn tự do tự tại. Nay đen mai trắng. (Hôm tới thì khoác lên màu áo mới lạ khác, đỏ, vàng, xanh, tím...) Chợt thăng, chợt giáng, chợt vui (trắng), chợt buồn (đen)... 

Em chợt đến, chợt đi anh chẳng (vẫn) biết,

Trời chợt mưa, chợt nắng, chẳng vì đâu.

Nhưng sao đi, mà không bảo gì nhau

Để anh gọi, tiếng thở buồn vọng lại...