[LeThanhPhong]

Nhưng giọng lưỡi của ông đầy sân si rất không hạp với cái tâm của Phật.

Quên mất khẩu phật mà đem tâm xà đi bắn xéo cả nhóm người khác bằng những lời lẽ vô đạo như vậy thì đừng hỏi tại sao bị người khác bắn lại   .

Tôi học kinh Phật, nhưng còn là phàm phu .  Nếu nhờ post bài kinh Phật lên mà thành thánh, tôi mừng lắm .

Đâu dễ gì thành thánh, nhất là khi hiểu rõ con người Trump ra sao .

Hôm nay, lần đầu tiên tôi chạy lại thư viện thành phố tìm sách bàn về Trump .  Trong hơn 10 cuốn sách trên tu?, có 1 cuốn duy nhất là khen Trump thôi .

[phai]

Tôi học kinh Phật, nhưng còn là phàm phu .  Nếu nhờ post bài kinh Phật lên mà thành thánh, tôi mừng lắm .

Đâu dễ gì thành thánh, nhất là khi hiểu rõ con người Trump ra sao .

Hôm nay, lần đầu tiên tôi chạy lại thư viện thành phố tìm sách bàn về Trump .  Trong hơn 10 cuốn sách trên tu?, có 1 cuốn duy nhất là khen Trump thôi .

Thánh thì không dễ nhưng hãy làm người đang học/post kinh Phật đi.

Tôi không phải Phật tử nhưng có biết những Phật tử rất bình thường họ không có những lời lẽ giống ông khi tranh luận và đặc biệt là họ không hề ba hoa về kinh Phật.

[LeThanhPhong]

Thánh thì không dễ nhưng hãy làm người đang học/post kinh Phật đi.

Tôi không phải Phật tử nhưng có biết những Phật tử rất bình thường họ không có những lời lẽ giống ông khi tranh luận và đặc biệt là họ không hề ba hoa về kinh Phật.

Nhờ ba hoa về kinh Phật nên tôi khá hơn trước nhiều lắm đó ông .

[phai]

Nhờ ba hoa về kinh Phật nên tôi khá hơn trước nhiều lắm đó ông .

Wow, vậy ra trước ông là tâm xà khẩu xà bây giờ thành khẩu phật tâm xà.

Bái phục. Mong ông tiếp tục thăng tiến trên con đường tu tập ba hoa   .

[LeThanhPhong]

Thêm nữa, tôi rất ít khi đọc bài cu?a JayM và LTK vì biết ý họ khen Trump túi bụi, khác với đường đi của mình .

Đó cũng là lý do tôi không mượn cuốn sách khen Trump kia về làm gì .  Loại tài liệu này thiếu gì trong internet và trong VB .

[LeThanhPhong]

Wow, vậy ra trước ông là tâm xà khẩu xà bây giờ thành khẩu phật tâm xà.

Bái phục. Mong ông tiếp tục thăng tiến trên con đường tu tập ba hoa   .

Vẫn tâm xà và khẩu xà luôn .  Bây giờ, đỡ được chút chút .  Không sao, đỡ chút nào mừng chút đó 

Không dám nhận lời khen và lời chúc của ông vì hình như chúng không thật lòng cho lắm    .  Còn nếu thật lòng, tôi cám ơn .

[TiểuHồLy]

Ai thích theo Trump thì theo, ai thích theo Biden thì theo. Mình đang ở xứ tự do ngôn luận, nhưng cũng đừng lạm dụng mà dùng ngôn từ chà đạp hay mạ lị đối phương khi họ không cùng chung chí hướng với mình. Đó là đạo lý làm người.

My 1 cent.

THL nghĩ THL hiểu ý của Jay muốn nói gì. Từ "WOKE" = thành kiến và phân biệt chủng tộc. Ý của Jay lấy WOKE làm ví dụ cho những hành động của giới có quyền có chức trong xã hội, nhưng làm những chuyện trái với đạo lý. 

[TiểuHồLy]

Đừng tưởng thấy vắng là đi
Mình tu không nói, màng chi chuyện đời  

Sắp thành chánh quả rồi bà con ơi  

Đừng tưởng chẳng nói là tu
Ngồi núp thù lù, đợi dịp tấn công. 

[JayM]

Ai thích theo Trump thì theo, ai thích theo Biden thì theo. Mình đang ở xứ tự do ngôn luận, nhưng cũng đừng lạm dụng mà dùng ngôn từ chà đạp hay mạ lị đối phương khi họ không cùng chung chí hướng với mình. Đó là đạo lý làm người.

My 1 cent.

THL nghĩ THL hiểu ý của Jay muốn nói gì. Từ "WOKE" = thành kiến và phân biệt chủng tộc. Ý của Jay lấy WOKE làm ví dụ cho những hành động của giới có quyền có chức trong xã hội, nhưng làm những chuyện trái với đạo lý. 

Cám ơn nàng hiểu Jay một phần nào.  Jay sẽ trả lời bác LTP sau, dù tin là bác ấy sẽ không hiểu.  Khi Jay có giờ log vô VB, sự ưu tiên là thăm những bạn bè tình thương mến thương.  

[LeThanhPhong]

Đừng tưởng chẳng nói là tu
Ngồi núp thù lù, đợi dịp tấn công. 

Suy bụng ta ra bụng người .

Accusations are actually confessions. (Kết án là nhận tội .)

[TiểuHồLy]

Suy bụng ta ra bụng người .

Accusations are actually confessions. (Kết án là nhận tội .)

Anh sao mà, nhạy cảm quá Phong? Cái đó là Ly chọc cậu Ba đó. Không có ý gì buột tội hay thú tội chi đâu. Take it easy, brother. 

[LeThanhPhong]

Anh sao mà, nhạy cảm quá Phong? Cái đó là Ly chọc cậu Ba đó. Không có ý gì buột tội hay thú tội chi đâu. Take it easy, brother. 

Trong lúc này, ai nói câu gì với ai, người trong cuộc cũng nghĩ nói về mình hết .

THL đã nói vậy, cho LTP xin lỗi   .

[TiểuHồLy]

Trong lúc này, ai nói câu gì với ai, người trong cuộc cũng nghĩ nói về mình hết .

THL đã nói vậy, cho LTP xin lỗi   .

THL xin lỗi Phong, Phong xin lỗi THL.....hết ngày....ủa, giờ là đêm rồi...hết đêm luôn. 

[abc]

BÙI GIÁNG - CHẾT TỪ SƠ NGỘ MÀU HOA TRÊN NGÀN
Tác phẩm Tô Đông Pha, Những Phương Trời Viễn Mộng của thầy Tuệ Sỹ là một tác phẩm lớn, lớn không chỉ về mặt tư tưởng, về thái độ sống với cuộc đời, mà nó còn lớn, còn đồ sộ về khối lượng thi phẩm được đưa vào trong sách.
Nhiều nhất là thơ của Tô Đông Pha, tất nhiên rồi, vì đây là cuốn sách viết về cuộc đời và thơ của Đông Pha mà, sau đó là thơ của Lý Bạch, Đỗ Phủ. Còn thơ Việt, ngoài thơ của thầy Tuệ Sỹ, còn hiện diện thêm hai thi sĩ nữa, người thứ nhứt là Hoài Khanh và người kia là Bùi Giáng. 
Thơ Bùi Giáng, thầy Tuệ Sỹ sử dụng ba bài: Cảm Đề La Porte Étroite - Gide Tặng Sophocle, Màu Hoa Trên Ngàn, và Người Đi Đâu. 
******
CẢM ĐỀ LA PORTE ÉTROITE - GIDE TẶNG SOPHOCLE
Bài thơ này là một trong bốn bài, được in ở phần phụ lục của truyện dài Khung Cửa Hẹp (La Porte Étroite, tác giả André Gide), do Bùi Giáng dịch.
Ta về giũ áo đười ươi
Trút tờ phong nhã cho người phụ nhau
Em về thảng hoặc mai sau
Diệu Hoa lầu các đêm nào hoá sinh
Còn nghe cơn cớ bất bình
Đầu xuân rất mực biên đình ra hoa
Em về giũ áo mù sa
Trút quần phong nhuỵ cho tà huy bay.
**
Tám câu này, thầy Tuệ Sỹ chỉ lấy có hai câu cuối cùng: Em về giũ áo mù sa / Trút quần phong nhuỵ cho tà huy bay, sử dụng cho đoạn kể về Tô Đông Pha lúc bị đày.
Đi cùng Đông Pha là Triêu Vân, vợ của ông ấy. Bữa nọ, Triêu Vân mới lấy bài Từ có tên là Tình Xuân của Đông Pha ra, rồi hát theo điệu điệp luyến hoa. Hát xong, nàng sụt sùi khóc.
Đông Pha thấy Triêu Vân khóc thì hỏi, nghe Triêu Vân trả lời xong thì ông cả cười, mà rằng: ta viết về cái tình xuân mà nàng hơi đâu đi khóc cho người thu ở trỏng. Cười thế thôi nhưng lòng Đông Pha thì xiết bao cảm động. Thầy Tuệ Sỹ mới bình rằng, tình của họ đạm bạc mà nồng nàn, tình như sợi tơ thôi mà triền miên, mà thắm thiết. 
Rồi thầy Tuệ Sỹ kết luận một câu như thế này, hay lắm luôn: Mới thấy, cái đa tình thường bị cái vô tình làm ray rứt.
Bình xong, thầy Tuệ Sỹ dẫn hai câu thơ:
Em về giũ áo mù sa
Trút quần phong nhuỵ cho tà huy bay.
**
Thơ của Bùi Giáng vốn mang tính ước lệ và cách điệu nên giũ áo và trút quần ở đây, nói về sự cởi mở, mở tấm lòng ra, mở trái tim ra, để con người và đất trời hòa thành một. 
Hãy giũ xuống hết những vướng víu, bận bịu, nhọc lòng, nhiều như những hạt sương đang bám đầy trên vải vóc; hãy trút xuống hết những muộn phiền như những cơn mộng, để trở về, cùng tà huy, ánh mặt trời đương ngả về tây, mà kịp lúc hóa thân, mà tan biến; hãy để bóng đêm tràn xuống cho bình minh ngày mai lên cao, để tao ngộ hôm nào được tan rã, được chấm dứt, được biến mất, được quay theo guồng luân hồi sinh diệt đang rất đỗi vô cùng trong từng mỗi sát-na.
Tôi lại nhớ tới phần mở đầu trong cuốn Tô Đông Pha, Những Phương Trời Viễn Mộng, ở đó thầy Tuệ Sỹ có nhắc đến Kinh Thi và Kinh Dịch. Dịch chính là cái lẽ biến đổi, thay đổi vô cùng của trời đất, với trùng trùng duyên khởi, mà chúng ta là khách, khách trong cuộc lữ hành, trở đi trở lại, không biết bao nhiêu là ngàn năm cho xuể.
**
Ta về giũ áo đười ươi
Trút tờ phong nhã cho người phụ nhau
Em về thảng hoặc mai sau
Diệu Hoa lầu các đêm nào hoá sinh
Bùi Giáng thường tự nhận mình là Đười Ươi - Đười Ươi thi sĩ. Áo Đười Ươi chính là buổi nguyên sơ của loài người, là thân phận của con người. Đười Ươi nên hồn nhiên. Đười Ươi nên ngây thơ. Đười Ươi nên lãng đãng. Tờ phong nhã cũng chỉ là tấm thân giả tạm. Và những thứ đấy, giờ cũng xin bỏ lại, như bỏ lại những lần con người phụ nhau, đối xử tệ với nhau trong đời, để hoàn thành vòng diệt sinh, sinh diệt bất tận.
Diệu Hoa này, có phải chăng là kinh Pháp Hoa? Nào biết đâu. Nào ai biết đâu. Có thể này hoặc có thể kia. Nhưng thơ Bùi Giáng, ngay lúc này thì nghiêm trang lắm, tôn kính lắm. Và nếu đó chính là kinh Pháp Hoa thì lẽ hóa sinh mà Bùi Giáng nhắc tới, mới được diễn ra trong huyền diệu và nhiệm mầu như đã. 
******
Câu thơ “chết từ sơ ngộ màu hoa trên ngàn” mà thầy Tuệ Sỹ trích dẫn trong Tô Đông Pha, Những Phương Trời Viễn Mộng, xuất hiện trong khá nhiều bài thơ khác nhau của Bùi Giáng.
Tôi thấy câu này, trước hết có trong bài Phù Du Diệp Độn Ngữ. Bài có năm mươi bốn câu cả thảy và câu “chết từ sơ ngộ màu hoa trên ngàn” nằm ở câu thứ hai mươi tám:
Vội đi trong phút dùng dằng
Cổng xô còn giữ cây hằng trổ hoa
Chim bay kín cổng giang hà
Rừng thay đổi lá sơn trà đổi hương
Trận nhìn tận diệt triêu dương
Rung rinh trái đỏ chín hường hoa tai
Mộng trường rớt hột như lai
Dâng mùa lạc diệp hoa tai dịu dàng
Xuân xanh lễ hội khói vàng
Vua điêu tàn dựng tượng hoàng hậu xinh
Tam xuân chín chục đăng trình
Thượng thừa ân lộc u tình Thệ Đa
Mây về thang gió nhìn qua
Gọi sương ở lại rằng ta yêu mình
Vội đi trong phút rập rình
Cổng xô còn giữ cây Bình Minh Hoa
Bốn mùa nức nở sương pha
Màu đi giỗ gió than ma không chồng
Trận nhìn chằm chặp đâm hông
Ôi mùa tích lục tham hồng phi kiên
Tôi về nghe vọng sơn xuyên
Cô Em Mọi Nhỏ tự tiền kiếp qua
Đêm thần máu động cuồng ca
Mù Sương Bé Chị em xa châu thành
Dịu dàng khu vực còn xanh
Hồn phi thang hỏa thập thành khai hoa
Ta về ngóng lại mưa sa
Chết từ sơ ngộ Màu Hoa Trên Ngàn
Thần đi cuối Ngọn Điêu Tàn
Tinh vân nhứ mạo mơ màng Man Nương
Đi về mạc ngoại Miêu Cương
Trùng du cựu địa thanh sương lục hà
Sơ khai nhị nguyệt chan hòa
Tam thu đậu khấu kết tòa oan khiên
Thù đồ nhứt nhựt như nhiên
Mù sa vi tiếu diện tiền niêm hoa
Nội thành bạch hạc nam kha
Bình minh bắc húc sầu ca sưu tầm
Chẳng nên vô lự vô tâm
Hồn vô niệm với vô ngần biển dâu
Xin về với gió phù du
Mở trang trí huệ cho mù sa bay
Chiêm bao hội thoại ngân dài
Ý trong tờ mộng nhớ ngày Miêu Cương
Thượng thừa chín chục thiều quang
Vành Môi Bé Chị thu ban bao giờ
Nhiên ôi gỗ bó từ từ
O bồng sương đục mây lừ đừ cong
Mộng truồng vơi xuống ruộng đồng
Sầu vun xới trẫm muộn trồng quả nhân
Chở che dâu cỏ Yên Tần
Suối Em Khe Chị chớm gần đã xa
Đạp Thanh Hội Cũ hào hoa
Giấc vàng buổi Tảo Mộ là giấc chung.
**
Sau nữa, tôi lại tìm thấy nó trong bài Ngõ Ban Sơ. Bài này có bốn câu, và câu thơ được trích là câu cuối cùng: 
Ngõ ban sơ hạnh ngân dài 
Cổng xô còn vọng điệu tài tử qua 
Lỡ từ lạc bước bước ra 
Chết từ sơ ngộ màu hoa trên ngàn.
“Lỡ” trong câu thứ ba mang ý, đó là những việc sơ xuất, đáng tiếc, ngoài ý muốn. Lỡ bước ra đời rồi, lỡ bước vào cõi người rồi, thì phải sống thôi, đâu thay đổi, đâu làm gì khác được. 
******
MÀU HOA TRÊN NGÀN
Lớp phiêu bồng mọc trăng ngàn
Thành xưa phố cũ muôn vàn phía sau
Đạp thanh vẽ bóng lộn màu
Góp dâng cữ gió nghiêng đầu sương mây
Ngõ ban sơ hạnh ngân đài
Cổng xô còn vọng điệu tài tử qua
Xin chào giữa bước chân ra
Chết từ sơ ngộ màu hoa trên ngàn
Màu Hoa Trên Ngàn có cả thảy tám câu nhưng thầy Tuệ Sỹ chỉ dẫn có duy nhứt một câu: Chết từ sơ ngộ Màu Hoa Trên Ngàn, cho cuốn sách của mình.
Trong số cả ngàn bài thơ Bùi Giáng viết, sẽ có những bài hay nhứt. Và trong số những bài thơ hay nhứt ấy, lại có những câu thơ đặc biệt, được xem là tinh thần của toàn bài, tứ thơ của bài, và nó trở thành những câu thơ hay nhứt, những câu thơ khiến người ta nhớ lâu nhứt, nhắc nhở nhiều nhứt, ví dụ như câu: Chết từ sơ ngộ Màu Hoa Trên Ngàn.
Nghĩa của câu này, có phải chăng là, cả lúc chết đi lẫn lúc ban đầu, sinh ra, cái thuở ban sơ ấy mà, đều có chung, đều cùng chung một cõi, có tên là Màu Hoa Trên Ngàn.
Khởi đi từ Màu Hoa Trên Ngàn, và trở về lại, cũng tại nơi Màu Hoa Trên Ngàn - một hồi quy vĩnh cửu. 
******
Khi viết về cuốn Thi Ca Và Tư Tưởng (Đi Vào Cõi Thơ II) của Bùi Giáng, thầy Tuệ Sỹ ghi ra hai câu sau đây:
Gió lay lắt bốn phương về dồn tụ
Bụi thu mờ ai phủi với hai tay
(Người Đi Đâu - Bùi Giáng)
Rồi thầy nói, bây giờ, thầy sẽ bỏ câu trên của Bùi Giáng ra, và thay vào đó, câu thơ của thầy:
Mòn con mắt sầu đưa từ cổ độ (TS)
Bụi thu mờ ai phủi với hai tay (BG)
Thầy giảng, khi thay vào như vậy, câu thơ đã thành một hội thoại khác. Thời đại chúng ta đang khao khát một cuộc hội thoại như thế, trước những thảm họa lịch sử đang dày xéo khôn cùng ở đây. Nhưng cõi Tư Tưởng đã bị khống chế bởi những trí thức cuồng dại, thảm họa đen tối của nó không còn là một viễn tượng xa xôi, mà đã trở thành những hiện tượng, những quái tượng. Trong khi đó, Thi Ca cũng đang bị dồn vào những cuộc đầu cơ lịch sử. Cảnh tượng như thế, chúng ta chịu khó mở mắt mà nhìn là thấy. Cho nên, thay vì nói đủ thứ chuyện, ở đây chúng ta có thể mượn một kết luận như thế này (M. Heidegger, Wozu Dichter): “Trong thời đại của đêm tối cõi đời, cái vực sâu không đáy kia của cõi đời phải được thể nghiệm và được kiệt tận miên bạc bình sinh. Mà muốn vậy, thì điều cần thiết là phải có vài kẻ đạt tới cái chỗ cùng tận của cái đáy vực sâu không đáy.”
******
Một trong “vài kẻ đạt tới cái chỗ cùng tận của cái đáy vực sâu không đáy” mà thầy Tuệ Sỹ đề cập đó, chính là Bùi Giáng.
Trước tới nay, người viết về Bùi Giáng thì rất nhiều, toàn những tên tuổi trong giới văn chương, ngay cả giới phê bình văn học, cũng gần như hầu hết, đều có bài viết về ông. Nhưng khi đọc thầy Tuệ Sỹ viết về Bùi Giáng, nhắc về Bùi Giáng, tôi mới cảm ra, dường, chỉ thầy Tuệ Sỹ mới hiểu được Bùi Giáng một cách chân tơ kẽ tóc, hiểu ấy, đã sớm có từ cuộc sơ ngộ giữa hai người tại Màu Hoa Trên Ngàn.
Bùi Giáng thiên tài. Bùi Giáng khí chất. Bùi Giáng trong trẻo. Bùi Giáng lung linh.
Bùi Giáng có hàng trăm câu thơ siêu phàm, mà khi đọc lên, cứ phải khiến người ta xuýt xoa hoài, như những câu mà thầy Tuệ Sỹ vừa trích dẫn:
Em về giũ áo mù sa
Trút quần phong nhuỵ cho tà huy bay.
Và: 
Xin chào giữa bước chân ra
Chết từ sơ ngộ màu hoa trên ngàn.
**
Nhiều lắm, nhiều lắm những cực phẩm như thế, thoạt nghe, thì tưởng chừng đơn giản, nhưng thực ra, nó là một trời mênh mông, huyền ảo. Ngôn ngữ của nó được sắp xếp theo kiểu bài binh bố trận, không chỉ là thơ, nó còn là những tư tưởng triết học:
Xin chào nhau giữa con đường
Mùa xuân phía trước miên trường phía sau.
(Chào Nguyên Xuân)
Thơ Bùi Giáng là thơ mở, thơ đối thoại. Nó khác lắm với dòng thơ độc thoại, tự sự, một mình. Biển xanh dâu, mộng ban đầu, một hai ba, đều được dùng để chỉ ra buổi ban sơ, buổi nguyên sơ. Đó chính là tính ước lệ, tượng trưng, cách điệu mà kỳ tài Bùi Giáng thường sử dụng trong thơ:
Hỏi tên? Rằng biển xanh dâu
Hỏi quê? Rằng mộng ban đầu đã xa
Gọi tên rằng một hai ba
Đếm là diệu tưởng, đo là nghi tâm.
(Tặng Mã Giám Sinh - Chớp Biển)
Mới đọc lên thì buồn cười, kiểu như, vậy mà của nhà thơ nổi tiếng ư? Sau đó, đọc lại vài lần, mới cảm ra cái hay. Hay nằm ở chỗ, để diễn tả được những vấn đề mang tính khái quát, người khác, có khi phải làm một trường thi, chớ còn viết về những điều lớn lao ấy mà chỉ bằng một câu thơ, chắc không nhiều đâu, và Bùi Giáng là một trong những ít ỏi ấy, diễn tả cõi mênh mông một cách thần sầu, mà vẫn rất thơ:
Xuân về xuân lại xuân đi
Đi là đi biệt từ khi chưa về.
Chỉ những ai có cách nghĩ - làm thơ nghĩa là dìu ba đào về chân trời khác - thì may ra, mới có thể làm chấn động trăm năm như Bùi Giáng đã từng. 
Nay thì, cả Bùi Giáng, cả thầy Tuệ Sỹ, họ đã - Chết Từ Sơ Ngộ Màu Hoa Trên Ngàn!
Sài Gòn 01.03.2024
Phạm Hiền Mây

[abc]

TUỆ SỸ - ĐÔI MẮT ƯỚT TUỔI VÀNG CUNG TRỜI HỘI CŨ
Bùi Giáng, một thi sĩ lạ lùng và kỳ vĩ, từng được thầy Tuệ Sỹ trích dẫn thơ của ông vào tác phẩm Tô Đông Pha, Những Phương Trời Viễn Mộng.
Ngược lại, Bùi Giáng cũng đã từng phân tích, bình luận, đánh giá thơ của tri âm tri kỷ mình, thầy Tuệ Sỹ, một Bồ Tát, một trí giả thông tuệ, bậc chân tu lỗi lạc, uyên thâm.
**
Ở trong đời, sao tránh được, dù mình chẳng cố tình đâu, vậy mà cũng đôi khi mắc lỗi.
Mắc lỗi, phạm lỗi, ngoài công khai, đường hoàng xin lỗi, mình còn có thể sám hối bằng nhiều cách, một trong những kiểu sám hối ấy, là tự mình, kể lại câu chuyện mà mình mắc sai lầm ở trỏng. Tỉ như chuyện này của Bùi Giáng, ông kể hoài kể hủy, khi có dịp.
Bữa nọ, thầy Tuệ Sỹ đọc cho Bùi Giáng nghe hai câu thơ chữ Hán thầy làm:
Thâm dạ phong phiêu nghiệp ảnh tùy
Hiện tiền vị liễu lạc hoa phi
Dịch ra là:
Đêm khuya gió thổi đùa bóng nghiệp
Trước mắt làm liễu lạc hoa bay
Rồi thầy nói, làm sao tiếp cho hai câu, để nên một bài tứ tuyệt. Bùi Giáng ghẹo, tôi đề nghị, nhờ ni cô Trí Hải tiếp giùm. Thầy Tuệ Sỹ nghe xong thì ngượng nghịu, rầy: đừng nên giỡn đùa như thế.
Thấy vậy, Bùi Giáng năn nỉ, thôi, thầy đừng có bực mình nữa, rồi làm hai câu nối vào:
Phiêu bồng tâm sự tân toan lệ
Trí Hải đa tàm trúc loạn ty
Dịch ra là:
Tâm sự lâng lâng, dòng lệ khổ
Hổ thẹn với biển trí vì chưa thâu đắc được, rừng trúc rối như tơ.
Chẳng nói chẳng rằng, hai bữa sau, thầy Tuệ Sỹ lại đưa tiếp cho Bùi Giáng, một bài thơ có ba khổ, lúc đưa cho Bùi Giáng xem, bài thơ chưa có tựa đề:
Đôi mắt ướt tuổi vàng cung trời hội cũ
Áo màu xanh không xanh mãi trên đồi hoang
Phút vội vã bỗng thấy mình du thủ
Thắp đèn khuya ngồi kể chuyện trăng tàn
Từ núi lạnh đến biển im muôn thuở
Đỉnh đá này và hạt muối đó chưa tan
Cười với nắng một ngày sao chóng thế
Nay mùa đông mai mùa hạ buồn chăng
Đếm tóc bạc tuổi đời chưa đủ
Bụi đường dài gót mỏi đi quanh
Giờ ngó lại bốn vách tường ủ rũ
Suối nguồn xa ngược nước xuôi ngàn.
Bùi Giáng vừa lướt qua đã rụng rời tay chưn, hồn phi phách tán, khiếp vía đến mất ăn mất ngủ.
Phát hoảng, Bùi Giáng nói với thầy: này đại sư, ông mau mà gác hết lại chuyện viết sách của ông đi, rồi làm ơn, làm thơ tiếp nhiều cho. Kẻo nền thi ca Việt Nam này sẽ mất đi một thiên tài như ông thì uổng của lắm lắm.
**
Cô giáo dạy tôi môn lý luận văn học, vẫn cứ tấm tắc với tôi hoài, không gì thích bằng, đọc bài của một nhà thơ cảm nhận về thơ của một nhà thơ khác.
Tôi cũng đồng ý với cô Dư Khánh điều ấy, bởi, nhà lý luận phê bình ấy mà, ngoài trái tim, họ còn có cái đầu rất bén. Cái đầu ấy, chứa đủ thứ lý luận, chứa đủ mọi lý trí để mà mổ xẻ bén ngót, để mà vạch tìm đến tận các ngõ ngách, các lối dẫn vào thơ, mù mờ hay đóng kín tới đâu. Đọc bài của họ, hay thì hay rồi đấy, nhưng dù muốn dù không, nó vẫn là cuộc phẫu thuật, thậm chí, cuộc đại phẫu thuật.  Người đọc, vốn không quen những bắt bẻ với thơ, những vạch lá tìm sâu với thơ, sẽ cảm thấy mất đi niềm hào hứng.
Còn nhà thơ đọc thơ của bạn thơ, họ gần như chỉ sử dụng trái tim. Họ phiêu bồng, lãng đãng cùng bài thơ ấy. Thậm chí, họ dựa vào nhau, cùng dìu nhau, chắp cánh vào trời mơ, không cần biết đến tha nhân, không thiết tha gì đến những hiện thực cơm áo gạo tiền. Họ thưởng thức thơ bằng chủ quan và trái tim nặng tình của họ.
**
Bùi Giáng đọc thơ, ngắt giọng như thế này: Đôi mắt ướt tuổi vàng / cung trời / hội cũ.
Ông nói, ngắt giọng như vậy, mới thấy được cái trang trọng dị thường của hoài niệm. Ông hỏi, hoài niệm gì? Rồi trả lời: cung trời hội cũ.
Tiếp theo, ông hỏi tới tấp: Đôi mắt ướt? Đôi mắt của ai? Vì sao ướt? Vì lệ trào hay vì quá long lanh?
Hỏi xong, chẳng thấy ai trả lời, ông bèn quay ra to nhỏ, thi sĩ xuất chúng ấy mà, họ hay có những phong thái lạ thường lắm, họ nói rất ít mà nói rất nhiều. Họ nói rất nhiều mà lại chẳng thấy gì hết. Họ nói cho họ mà như nói cả cho mọi người. Nói cho mọi người mà lại chẳng bận tâm gì về chuyện thiên hạ có nghe hay không. Vui buồn của họ chẳng giống với buồn vui của chúng ta. Nên trách họ, sẽ là lệch lạc hết cả.
Ta tưởng họ kiêu ngạo. Ta tưởng họ tàn nhẫn. Ta tưởng họ u sầu. Lầm hết. Bởi vì, đôi mắt họ, tưởng đang nhìn ở ngay đây, nhưng đầu họ, tư tưởng họ, đã miên man trong cõi mộng thần di, hồn dịch.
Quay lại bài thơ, Bùi Giáng giảng tiếp, khi thi sĩ nói không rõ, là bởi vì họ muốn giữ một khoảng trống phóng nhiệm (nghĩa là tự do, để tùy, không xen vào), vắng lặng cho thơ. Tha hồ cho chúng ta nghĩ hai, ba lối. Có thể là đôi mắt thi nhân. Có thể là đôi mắt giai nhân.
Phóng nhiệm và vắng lặng, là thứ rất cần thiết cho thơ.
**
Bùi Giáng qua câu thứ hai: Áo màu xanh không xanh mãi trên đồi hoang.
Vẫn một kiểu thắc mắc tới tấp, y vậy: Áo nào màu xanh? Màu xanh màu chàm của cô gái Mán gái Mường, gái núi nào xưa kia băng rừng và thi nhân đã ngẫu nhiên một lần nhìn đắm đuối?
Rồi như sợ bạn đọc rầy mình hồ đồ, Bùi Giáng đính chính: Tôi nói không sai sự thật mấy đâu. Tuệ Sỹ xưa kia ở Lào. Cha mẹ ông là kiều cư trên đất Thượng Lào Trung Việt. Mẹ ông thỉnh thoảng về Sài Gòn, đem quà cho ông là đôi dép, chiếc khăn quàng.
Bùi Giáng vẫn cứ hỏi như thế, sau mỗi dòng thơ: Phút vội vã bỗng thấy mình du thủ / Thắp đèn khuya ngồi kể chuyện trăng tàn. Mình là thân Bồ Tát, quanh năm kinh kệ trai chay, thế sao bỗng nhiên một phút vội vã lại dám làm thân du thủ? Dám gác bỏ kệ kinh? Dám mở cuộc thắp đèn khuya ngồi kể chuyện trăng tàn?
Rồi xúc động, rồi lại tự diễn giải bằng giọng cảm thấy ăn năn, hối lỗi, như đã cố tình dồn một bậc đức cao vọng trọng vào cái lẽ rất đời thường, phàm tục: Phải có nhìn thấy khuôn mặt khắc khổ chân tu của Tuệ Sỹ, mới kinh hoàng vì lời nói thăm thẳm đơn sơ nọ. Lời nói như ngân lên từ đáy sâu linh hồn tiền kiếp, từ một quê hương trên thượng du bao la, rừng núi gió sương canh chiều nguyệt rung rinh trong đêm lạnh.
**
Mối tình rộng, thả suốt biển non im lìm, lạnh lẽo. Một nếp u uẩn của lòng mình bơ vơ không gột rửa: Từ núi lạnh đến biển im muôn thuở / Đỉnh đá này và hạt muối đó chưa tan.
Và hỏi: Thi nhân đã mấy phen ngồi ngó trăng tàn? Ngồi trên một đỉnh đá? Bốn bề rừng thiêng giăng rộng ngút ngàn màu trăng xanh, tiếp giáp tới chân trời xa xuôi đại hải?
Rồi tự trả lời: Đỉnh đá và hạt muối là hai chốn kết tụ tinh thể của núi và biển. Đỉnh đá quy tụ về, mọi hương màu trời mây rừng rú. Hạt muối chứa chất lượng hải hàm của trùng dương. Đó là cái bất tận của tâm tình dừng, sững, giữa tuyết nguyệt phiêu du.
Một tiếng “buồn chăng”, lơ lửng nửa như chất vấn, nửa như ngậm ngùi ta thán, dìu về cả một khúc tâm thanh đoạn trường: Cười với nắng một ngày sao chóng thế / Nay mùa đông mai mùa hạ buồn chăng.
**
Vừa nhắc đến Kiều, là Bùi Giáng lấy luôn hai câu thơ: sen tàn cúc lại nở hoa / sầu dài ngày ngắn đông đà sang xuân, trong cái đoạn Thúc Sinh về nhà mà nhớ Kiều quá chừng là nhớ, mang ghép vào với hai câu của thầy Tuệ Sỹ trong khổ thơ thứ ba:
Sen tàn cúc lại nở hoa
Sầu dài ngày ngắn đông đà sang xuân
Đếm tóc bạc tuổi đời chưa đủ
Bụi đường dài gót mỏi đi quanh
Rồi Bùi Giáng dặn, nhớ ngắt câu thơ khi đọc. Có ngắt, thì mới thấy được tiết điệu rạc rời như gót mỏi đi quanh: Đếm tóc bạc / tuổi đời / chưa / đủ / Bụi đường dài / gót / mỏi / đi / quanh.
Bày cách ngắt thơ xong, Bùi Giáng hỏi nữa. Là hỏi tác giả, nhưng không chờ tác giả trả lời, Bùi Giáng tự trả lời luôn. Một mình Bùi Giáng đóng hai vai. Bùi Giáng thích thế mà. Nên thơ Bùi Giáng, luôn là thơ mở, thơ đối thoại. Không giống như một số nhà thơ khác, thích làm loại thơ tự sự, độc thoại, một mình, khép kín.
Dạy văn, các bạn biết không, là cũng hỏi tới tấp như thế đó. Dạy văn, không có nghĩa là giảng liên tu bất tận. Tất nhiên là trừ lúc cao hứng quá, giảng đến chỗ mà mình sướng quá, thì cũng đôi khi. Nhưng thầy giỏi là thầy buộc được trò, chúng phải tự giảng cho chúng nghe, bằng một loạt các câu hỏi thiệt hay. Hỏi hay, đỡ mất thời gian. Hỏi hay, như bắn tên vậy, buông ra là trúng hồng tâm, tránh được lan man, tránh lạc ra khỏi đề tài.
Như Bùi Giáng nãy giờ vậy đó.  
Bùi Giáng hỏi như thế này: Một tuổi đời chưa đủ? Một tuổi xuân chưa vừa? Một tuổi vàng sớm chấm dứt? Một tuổi đá sớm từ giã mọi yêu thương?
Giờ ngó lại bốn vách tường ủ rũ
Suối nguồn xa / ngược nước / xuôi ngàn.
**
Kết thúc, Bùi Giáng viết: Bài thơ dừng lại. Dư âm bất tuyệt kéo dài trong đêm, lữ thứ khép mình trong bốn bức tường với nhạt nhòa ủ rũ, ngục tù.
Viết như Bùi Giáng ở trên, người ta kêu bằng luận, tức mở rộng vấn đề. Nhưng cũng chỉ mở rộng theo kiểu he hé, gợi ý, đó là hình ảnh, là tâm sự của lữ thứ trong bốn bức tường ủ rũ, ngục tù.
Cuối cùng, Bùi Giáng đánh giá: Chỉ một bài thơ, Tuệ Sỹ đã trùm lấp hết chân trời mới cũ Đường Thi Trung Hoa tới Siêu Thực Tây Phương.
Nghĩa là, từ đông sang tây, nghĩa là, từ cổ điển đến hiện đại, chỉ bằng mỗi bài thơ này thôi, Tuệ Sỹ đã trùm lấp hết thảy.
Tất nhiên, đây là ý kiến riêng của Bùi Giáng. Qua đó mới thấy, tình tri âm tri kỷ của họ có được là bởi, không chỉ kính trọng nhau, ở họ còn là lòng mến mộ nhau rất mực.
Mến mộ nhau rất mực, nghĩa là thương mến, nghĩa là ngưỡng mộ tài hoa nhau, ở mức cao nhứt, có thể!
******
Ngày 24.11.2023, tôi cũng có viết một bài tưởng niệm thầy Tuệ Sỹ khi nghe tin thầy qua đời. Thấm thoát mà đã hơn ba tháng.
KHUNG TRỜI CŨ
Đôi mắt ướt tuổi vàng cung trời hội cũ
Áo màu xanh không xanh mãi trên đồi hoang
Phút vội vã bỗng thấy mình du thủ
Thắp đèn khuya ngồi kể chuyện trăng tàn
Từ núi lạnh đến biển im muôn thuở
Đỉnh đá này và hạt muối đó chưa tan
Cười với nắng một ngày sao chóng thế
Nay mùa đông mai mùa hạ buồn chăng
Đếm tóc bạc tuổi đời chưa đủ
Bụi đường dài gót mỏi đi quanh
Giờ ngó lại bốn vách tường ủ rũ
Suối nguồn xa ngược nước xuôi ngàn.
Từ thời còn đi học, tôi đã thích lắm bài thơ Khung Trời Cũ. Thích, nhưng thú thực, cũng không rõ mình thích vì cái gì. Kiểu như, đọc lên, nghe êm êm, kiểu như, đọc lên, nghe rất thơ, thì thích vậy đó.
Khung Trời Cũ là một bài thơ trữ tình. Bài thơ là những cảm xúc, những suy tư, tâm tình của một vị thiền sư.
******
Giọng thơ, ngay từ đầu, chậm rãi, điềm tĩnh: Đôi mắt ướt/ tuổi vàng/ cung trời hội cũ. Đọc lên, dưng không, tôi nhớ đến lời một bài hát của Trịnh Công Sơn, tuổi nào nhìn lá vàng úa chiều nay.
Cái màu vàng của lá, màu vàng của hoàng hôn, màu vàng của bụi đường quan san gió dậy, khi nào cũng dễ làm chúng ta ngậm ngùi. Nó là bằng chứng của tháng ngày nối tiếp nhau qua, như bốn mùa, như tuổi đời đi qua, không sao cản lại được, không cách chi ngăn lại được.
Ở đây cũng xin nói thêm, có bản thơ ghi là “khung” trời hội cũ, nhưng theo thủ bút của thầy để lại, thì đó là “cung”.
Khung, nghe gò bó, hạn hẹp. Còn cung, tưởng như, ai đang vung cọ, vẽ lên một nửa của vòng tròn, bao la, bát ngát trên vòm trời mênh mông, rộng lớn.
Vậy “hội” là gì, “cung trời hội cũ” hiểu như thế nào cho đúng đây?
Thưa, thơ không có đúng sai. Thơ, lại càng không cần phải hiểu cho rốt ráo, cho tỉ mỉ, cho chi tiết, cho đúng với tinh thần ban đầu của người viết. Làm thơ là chuyện của tác giả. Cảm nhận là việc của bạn đọc. Tác giả không có nghĩa vụ giải thích tất cả các thắc mắc của bạn đọc. Đến chỗ này, tôi chợt nhớ đến câu khẳng định của tiểu luận gia Đặng Tiến: Thơ, là quyền uy tối thượng.
“Hội” hiểu là hội ngộ, hiểu là hội tụ, được không? Một dạng của quy tụ, của quay về, của tập hợp những người đồng chí hướng. Và tác giả, trong một ngày bỗng sực nhớ ra. Sực nhớ ra, tuổi mình đang ngày mỗi vàng đi, sực nhớ ra, mỗi ngày mình đang mỗi xa dần những ngày vui thuở nao, thuở còn người mến thương người, thuở chung tay nhau, hết lòng xiển dương chánh đạo, vun đắp nguồn nhơn ái, từ bi.
Và mắt ướt nữa? Mắt ướt vì cơn gió buốt đầu thu? Mắt ướt vì lá vườn ai đốt khói? Hay mắt ướt là bởi lòng hoài vọng cứ mãi sóng cuộn dâng?
Chính vì tuổi rồi sẽ vàng, nên mới, một cảm thán tiếp theo: Áo màu xanh không xanh mãi trên đồi hoang.
Làm sao mà xanh hoài được chớ, áo cỏ cây, áo gió mây, áo muông thú, áo con người, áo thiên nhiên. Không xanh mãi, đó chính là quy luật.
Biết là quy luật, biết là không thể khác, vậy mà, cũng đã có lúc, đọng kìa nơi khóe mắt, cũng đã có lúc, thấy mình như gấp gáp: Phút vội vã bỗng thấy mình du thủ.
Để rồi ngay lập tức, nghe lòng mình ân hận, nên, cần lắm một đêm: Thắp đèn khuya ngồi kể chuyện trăng tàn.
Tuổi thì vàng, áo thì không xanh mãi, và, trăng kia sẽ rồi tàn. Tất cả, tất cả, đều là những vô thường, đến rồi đi, có rồi mất. Quy luật.
******
Từ núi lạnh đến biển im muôn thuở
Đỉnh đá này và hạt muối đó chưa tan
Cười với nắng một ngày sao chóng thế
Nay mùa đông mai mùa hạ buồn chăng
Núi thì cứ mãi cao vời, đỉnh đầu non giá lạnh. Biển thì mãi trong lòng, hằng hà sa số muối, chẳng tan. Chúng bền bỉ và kiên gan.
Chỉ mỗi ta, sao chóng thế, cười ngắn, nắng tàn. Và đông hạ, nay mai, đổi thay xoành xoạch.
Sau những thảng thốt ấy, tác giả sững sờ: buồn chăng.
“Buồn chăng” ở đây, là câu hỏi hay câu cảm? Cả hai. Hỏi người, hỏi ta, rồi tự thú - buồn, buồn lắm. Sao mà không buồn cho được, khi, kiếp nhân sinh ngắn ngủi quá, quay đi quay lại, chưa đủ mộng tang bồng, thì, đã tận!
******
Đếm tóc bạc tuổi đời chưa đủ
Bụi đường dài gót mỏi đi quanh
Giờ ngó lại bốn vách tường ủ rũ
Suối rừng xa ngược nước xuôi ngàn.
“Đếm tóc bạc” ở đây, là hình ảnh tượng trưng, ước lệ. Chưa đủ trăm năm mà tóc trắng đã vầng mây. Mà bụi đường mịt mùng, mà gót mỏi quẩn quanh. Quẩn quanh, bốn vách tường ủ rũ.
Những động từ “đếm, đi, ngó”, những tính từ “bạc, dài, mỏi, ủ rũ”, chúng được xếp cạnh nhau, khiến thơ mang một nhịp đều, một nhịp buồn, vô tận.
Đời chưa đủ. Việc chưa xong. Còn bao dở dang. Còn bao ước vọng. Thì, đã: Suối nguồn xa ngược nước xuôi ngàn.
Muôn con nước đã hội tụ về, chờ xuôi ngàn - cung trời hội cũ!
******
Bài thơ thiệt buồn. Đọc lên thôi, nghe cũng đã buồn, huống hồ phân tích, diễn giải, nỗi buồn nghe lại càng nhiều hơn lên.
Bài thơ cho ta hiểu thêm về thầy Tuệ Sỹ, một đời không của nả tư riêng, không màng quyền cao chức trọng, lại càng không màng cái gọi là chùa lớn, chùa to. Chỉ với chiếc áo lam màu cũ kỹ, trong sạch, thanh cao, chỉ với căn phòng nhỏ, miệt mài viết sách, miệt mài suy tư, làm sao cho non nước, quê hương đặng thái bình, làm sao cho chúng sanh bớt khổ.
Cuộc đời thầy, một cuộc đời của hiến tặng, cho đi.
Tôi viết bài này lúc kim đồng hồ chỉ nhích hơn bốn giờ chiều nay, lúc đọc đầu tiên trên trang anh Trần Triết, và Vũ, nhẹ nhàng những câu chia xa. Biết là thầy Tuệ Sỹ đã viên tịch.
Vậy mà, vẫn cảm giác như, đâu đây, thấp thoáng - đôi mắt ướt, tuổi vàng, cung trời hội cũ!
Sài Gòn 02.03.2024
Phạm Hiền Mây