2023-08-31, 04:46 PM
Trường Bộ Kinh
Digha Nikaya
1. Kinh Phạm võng
(Brahmajàla sutta)
https://budsas.net/uni/u-kinh-truongbo/truong01.htm
Digha Nikaya
1. Kinh Phạm võng
(Brahmajàla sutta)
https://budsas.net/uni/u-kinh-truongbo/truong01.htm
Bài giảng ngày 24-6-2016 (1-2)
01. KINH PHẠM VÕNG (1)
Có một điểm nho nhỏ chúng tôi muốn quí vị để ý một chút; bài kinh đầu tiên ở mỗi bộ Kinh Tạng bao giờ cũng đáng được xem là tinh hoa của Phật pháp. Ví dụ,
- Trường Bộ có kinh Phạm Võng, nói về các loại tà kiến,
- Trung Bộ có kinh Căn Bản Pháp Môn,
- Tương Ưng có kinh Vượt Bộc Lưu,
- Tăng Chi có kinh Tứ Thực.
Thời ngài Trí Khải đại sư của Thiên thai, ông lập ra Ngũ Thời Thuyết Giáo, lúc mới thành Phật thì Ngài thuyết cho hạng nào,
- kinh nào là thời Hoa Nghiêm giảng cho đại thừa,
- thời nào A Hàm giảng cho tiểu thừa.
Bữa nay chúng tôi sẽ khiến cho quí vị ngạc nhiên cũng có mà thất vọng cũng có khi chúng tôi giảng kinh Phạm Võng theo một cách rất là kỳ dị. Những ai có thành kiến, ác cảm với chúng tôi thì hôm nay là cơ hội tốt để tha hồ ném đá. Ném đá giấu tay hay ném đá công khai thì lát nữa quí vị sẽ biết.
Toàn bộ nội dung kinh Phạm Võng, theo chúng tôi thì nên bắt đầu ở cuối kinh.
Đức Phật xác nhận rằng do không hiểu được lý Duyên Khởi nên phàm phu đã nảy sinh các loại tà kiến. Giáo lý Duyên Khởi dạy về
- nguyên lý nhân quả và
- tam tướng của vạn hữu; đồng thời cũng
- vạch ra con đường giải thoát sinh tử.
Am tường rốt ráo giáo lý Tứ Đế cũng là am tường lý Duyên Khởi. Trên đời này chỉ có thánh nhân mới là người am tường rốt ráo giáo lý Tứ Đế.
Am tường lý Tứ Đế là phải cần đến 3 thứ trí tuệ:
(1) Saccañana: Biết rõ Bốn Đế là cái gì.
(2) Kiccañana: Biết rõ việc phải làm đối với Bốn Đế.
(3) Katañana: Biết rõ mình đã làm xong chuyện phải làm đối với Bốn Đế.
Qua hai năm vừa qua, chúng ta học Tương Ưng khá hời hợt. Nếu như hai năm qua nghe đến đâu ghi chép đến đó thì chúng ta có một vốn liếng giáo lý căn bản và đáng kể. Mong rằng kể từ hôm nay khi bắt đầu với bộ Dīgha Nikāya này, chúng ta có ghi chép để mai này có lúc cần giở ra xem lại.
Hôm qua tôi biết có nhiều người thất vọng khi đã bỏ hẳn một loạt kinh không giảng. Có hai lý do: tôi đã từng giảng rồi, và toàn bộ những nội dung đó sẽ được nói đến, nhắc lại khi chúng ta học qua các bộ kinh khác, chứ không phải hôm qua là lần cuối cùng chúng ta vĩnh biệt nội dung những phần tôi không giảng. Sắp tới quí vị sẽ nghe miệt mài trên những dặm đường phía trước.
1. Saccañana: Biết rõ Bốn Đế là gì
Mọi sự hiện hữu ở đời này đều là Khổ đế. Vì sao vậy? Vì bất cứ hình thức hiện hữu nào cũng nằm trong ba khổ: khổ khổ, hành khổ, hoại khổ. Đó là lý do tại sao mọi hiện hữu đều là Khổ đế. Bất cứ niềm đam mê thích thú nào của chúng ta cũng chỉ là niềm đam mê thích thú trong Khổ đế, niềm đam mê thích thú đó được gọi là Tập đế. Sự vắng mặt của Tập đế đó chính là Diệt đế, tức là Niết bàn. Con đường dẫn đến Diệt đế được gọi là Đạo đế, con đường đó chính là tinh thần Bát Chánh Đạo. Hiểu được một cách đại khái qua sách vở chữ nghĩa từ sự trao truyền của người khác thì sự hiểu biết đó được gọi là trí văn. Trí tư là sau khi học rồi, ngồi nghiệm gẫm lại, suy tư lại. Trí tu chính là sự thể nghiệm thân chứng của hành giả tu tuệ quán, tức Tứ Niệm Xứ. Dùng chánh niệm để ghi nhận cái gì đang xảy ra, nó là gì, bản chất nó ra sao và hiện giờ nó đang hoạt động như thế nào. Phải ra qua loại công phu tuệ quán này thì hành giả mới hiểu được Tứ Đế và Duyên Khởi bằng trí tu. Trí đầu tiên là phải biết rõ Bốn Đế là gì đó là Saccañāna.
2. Kiccañāna: Biết rõ việc phải làm đối với Bốn Đế.
- Khổ đế cần được nhận thức, nhận diện.
- Tập đế cần được đoạn trừ.
- Diệt đế cần được chứng ngộ.
- Đạo đế cần được hành trì.
Bốn nhận thức này được gọi là Kiccañāna
3. Katañāna:
- Biết rõ ta đã nhận thức đầy đủ và chín chắn về Khổ đế.
- Biết rõ Tập đế đã được đoạn trừ.
- Biết rõ Diệt đế đã được chứng ngộ.
- Biết rõ Đạo đế đã được hành trì viên mãn.
Bốn nhận thức này gọi là Katañāna. Katañāna là Thành Sở Tác Trí của Nam tông (không phải là Thành Sở Tác Trí bên Duy Thức).
Chỉ có thánh nhân, tức La-Hán, mới am hiểu rốt ráo Bốn Đế qua 3 loại trí (Saccañana, Kiccañana, Katañana) này. Am hiểu Bốn Đế cũng là am hiểu lý Duyên Khởi. Am hiểu lý Duyên Khởi thì không còn mắc vào bất cứ thứ tà kiến nào nữa.
Nội dung kinh Phạm Võng là bắt đầu từ cuối kinh học ngược lên. Các vị muốn học thuộc lòng kinh Phạm Võng mà trí nhớ kém quá thì chỉ học đoạn cuối thôi, (khoảng hai trang vở học sinh), tiếng Pāḷi, Việt hay tiếng Anh gì cũng được. Trong đó Ngài có xác nhận thế này: Bao nhiêu quan điểm tà kiến liên hệ đến quá khứ, hiện tại, vị lai cũng đều khởi đi từ nhận thức sai lầm của người không hiểu lý Duyên Khởi.
Sáu mươi hai tà kiến nhiều quá, bây giờ mình sẽ học bằng cách nào đây? Xin gợi ý bà con điều này, có hai cách để học về thực vật học: cách 1 là phân loại những nhóm lớn, khi nào có thời gian hay đam mê, chúng ta sẽ đào sâu vào trong đó phân tích thêm; cách 2 là học chi li từ loại cỏ rêu từ làng mạc xa xôi khắp nơi, có những loại thực vật đặc hữu chỉ riêng ở địa phương nào đó mà nơi khác không có vẫn học luôn. Ở đây, sau nhiều trở trăn thao thức, chúng tôi quyết định chọn cách 1. Nghĩa là cho quí vị học 62 tà kiến theo cách đại cương, vì ba lý do: Tất cả những thứ tà kiến mà Đức Thế Tôn giảng bao gồm những loại tà kiến phổ biến nhất và cũng bao gồm những thứ tà kiến cá biệt nhất. Cá biệt nghĩa là chỉ có ở một số chúng sinh trong một hoàn cảnh đặc biệt nào đó mà khi học mình thấy nó rất mù mờ xa lạ với mình dù chú giải có giải thích rõ ràng. Chỉ nghe một lần là quên mất. Ví dụ có những loại chư Thiên do duyên nghiệp họ có đời sống không giống như những vị thiên nhân khác, từ duyên nghiệp khiến họ có hình hài không giống ai, có sinh hoạt không giống ai, kiểu sống và kiểu chết không giống ai, và từ chỗ không giống ai này cộng với vô minh trong Bốn Đế, trong Duyên Khởi, nên sinh ra một thứ tà kiến đặc dị không giống ai hết.
62 tà kiếngom gọn lại còn hai thứ là thường kiến(sassataditthi) và đoạn kiến(ucchedaditthi).
Đoạn kiến gom gọn trong ba trường hợp:
- Vô Nhân Kiến(ahetukaditthi): cho rằng mọi thứ ngẫu nhiên mà có, không do nhân quả gì hết
- Vô Hành Kiến(akiriyaditthi): cho rằng thiện ác giống hệt nhau, chỉ là hành động mà thôi, có thể tha hồ sống và hành động theo ý thích.
- Vô Hữu Kiến(natthikaditthi): cho rằng những gì mình không thể chứng minh được, không thấy biết được thì là không có thật, chẳng hạn như các vấn đề nhân quả báo ứng, luân hồi, tái sinh, sự hiện hữu của thánh nhân, của các loài khuất mặt.
Một cọng cỏ nhỏ xíu muốn có mặt thì cần đến biết bao nhiêu yếu tố sinh học, một con ong cái kiến hay một con người, đến cả những chi tiết nhỏ nhặt trong đời sống muôn loài như giọt nước mắt, nụ cười, niềm vui, nỗi buồn, sướng khổ, nóng lạnh, nhất nhất đều có nhân quả đàng hoàng nhưng nếu cứ cho rằng ngẫu nhiên mà có không có nhân quả gì hết thì đó là thứ tà kiến, gọi là Vô Nhân Kiến.
Loại suy nghĩ cho rằng thiện ác không khác gì nhau, chẳng qua khi người ta không thích, người ta sợ nó, thì gọi là ác, khi thích nó quá thì gọi là thiện, còn thiện ác vốn dĩ không có, thích sống làm sao cứ hành động như thế, tùy duyên tùy thích mà sống, không cần phải làm lành lánh dữ, đó gọi Vô Hành Kiến.
Vô Hữu Kiếnlà kiểu suy nghĩ cho rằng cái gì mình không thấy, không biết, không chứng minh được thì là cái đó không có. Trong một buổi giảng ở chùa Phước Sơn hai mươi năm về trước, có một ông cán bộ về hưu đến chùa tu thiền, sau buổi giảng, ông ta đi theo tôi và hỏi: “Thầy chứng minh được có thiên đường địa ngục, có luân hồi báo ứng, tôi xin nguyện đi theo thầy hết kiếp.” Tôi trả lời: “Tôi không có khả năng chứng minh cho ông thấy, nhưng nếu ông chứng minh rằng những thứ đó không có thì tôi xin theo ông.”
Thường kiến gồm 3 trường hợp tiêu biểu: tin vào một cái tôi vĩnh cửu, tin vào một đấng bề trên tối thượng toàn quyền sinh sát, tin vào một cứu cánh thoát khổ nào đó đi ngược lại lý nhân quả.
Khi chưa am tường lý Duyên Khởi thì ta luôn có nhiều điểm tựa để nảy sinh tà kiến:
1. Do học từ người khác.
Tự mình thấy đời khổ rồi đi tìm hiểu thầy này bà nọ, kinh này sách kia, đi tham khảo nguồn thông tin của người khác. Người ta dạy cái gì hợp với tâm tư của mình thì mình theo.
2. Do tự mình suy diễn lý luận.
Dựa vào nền tảng trí tuệ, học thức, kinh nghiệm sống, cảm giác cảm xúc cá nhân, tự mình phân tích tổng hợp lại rồi đưa ra một kết quả suy luận. Nếu không am tường lý Duyên Khởi, Tứ Đế thì cái suy diễn này dứt khoát có vấn đề. Thông minh bằng trời mà muốn tự ngộ thì phải mất tối thiểu hai a-tăng-kỳ, một trăm ngàn đại kiếp. Tự mình cộng ghép chuyện đời, cảm xúc bản thân, suy diễn để thấy được lý Duyên Khởi, Bốn Đế, để chứng thánh giải thoát, thì không thể.
3. Do dựa vào sở chứng có thật của bản thân.
Ở đây là thiền định và thần thông. Chính mình tu thiền, chính mình thấy rõ ràng là thiền định là như thế nào, thiền định xa lìa phiền não thông thường; chính mình thấy mình không còn tham thích năm dục, không còn bất mãn sợ hãi ghen tuông, không còn hôn trầm lười biếng buồn ngủ, không còn hoài nghi, trạo hối; chính mình thấy mình an lạc. Trên nền tảng này mà suy diễn các thứ. Đức Phật dạy: Giống như con chó bị cột vào một nơi nào đó, cho dù có cào cắn, sủa, la hét, rên siết như thế nào thì cũng quẩn quanh chỗ cột. Cũng vậy, một người phàm phu chưa có giác ngộ lý Tứ Đế nghĩa là chưa thấy được lý Duyên Khởi, chưa thấy rốt ráo lý nhân quả và lý Tam tướng, họ có thể suy tư diễn dịch lý luận như thế nào thì cuối cùng vẫn quẩn quanh những tà kiến, những ngã chấp.
Cuối bài kinh Phạm Võng này, Đức Thế Tôn cũng xác nhận lại: Người không hiểu lý Duyên Khởi thì có suy diễn, có tưởng tượng, có nhìn thấy, có nhận thức quan sát được cái gì, những cái đó vẫn nằm trong cái lưới chụp của 62 tà kiến. Từ đó mới có tên kinh là Phạm Võng. Tên kinh này do chính Đức Phật đặt chớ không phải do các vị A-xà-lê kiết tập đặt tên.
Jāla: lưới (võng). Lưới ở đây có nghĩa:
- Bài kinh này Đức Phật thuyết bao trùm tất cả các trường hợp tà kiến của chúng sinh, không sót một loại tà kiến nào của phàm phu trong vô lượng vũ trụ, vô lượng thế giới.
- Ngài vạch ra cho thấy kiểu tà kiến của phàm phu, hễ còn là phàm phu thì chạy trời không khỏi nắng. Hễ chưa hiểu được Duyên Khởi thì tất cả đều nằm trong cái lưới của 62 tà kiến.
Đó là lý do vì sao kinh này được gọi là Kinh Phạm Võng.
Đầu buổi giảng tôi đã nói, hôm nay sẽ có một số người ngạc nhiên, một số người thất vọng, thậm chí có một số người mãn nguyện vì vốn không tin và cho rằng chúng tôi không giảng kinh này được. Nhưng tôi đã xét kỹ, nếu tôi phân loại cho bà con từng thứ cây cỏ mà bà con không có dịp thấy, loại lá loại nấm bên châu Phi, Bắc Mỹ, thì sớm muộn bà con cũng quên, vì vậy tôi phân loại theo nhóm lớn thực vật. Ở đây cũng vậy, 62 tà kiến gom gọn lại có hai là Thường Kiến và Đoạn Kiến.
Thường kiến là tin vào một cái tôi vĩnh cửu. Nghĩa là sao? Nhìn chánh kinh quí vị sẽ thấy. Khi mắt tai mũi lưỡi thân ý làm việc thì mình luôn nghĩ rằng ‘tôi thấy’, ‘tôi nghe’, ‘tôi vui’, ‘tôi buồn’; biết đạo chút đỉnh, tu hành làm phước thì ‘tôi làm thiện’, ‘tôi lánh ác’; rồi mai này có thiền định chút đỉnh thì ‘tôi đắc thiền” và ‘sớm muộn gì thì ‘tôi cũng đắc quả, ‘mong là tôi sẽ thành thánh nhân’. Chúng ta luôn luôn nhìn vấn đề từ góc độ của cái tôi, dầu cho mình đã biết Phật pháp miệng nói mọi thứ là vô ngã vô thường, nhưng bụng vẫn nghĩ ‘tôi là người hiểu lý vô ngã sâu nhất trong đây’, ‘tôi là người giỏi A-tỳ-đàm nhất trong đây’, ‘tôi là hành giả tuệ quán xuất sắc nhất…’ mình không ra khỏi lưới của 62 tà kiến, chỉ bị cột vào trong cây trụ, làm cỡ gì cũng không thoát được.
Vì vậy Đức Phật dạy, có quán chiếu lý Duyên Khởi, có hiểu biết, có nhận thức đúng đắn về Bốn Đế ở chừng mực tương đối thì chúng ta tránh được tà kiến ở mức độ tương đối; còn nhận thức rốt ráo ở mức tuyệt đối của thánh nhân thì chúng ta sẽ lìa bỏ hẳn các tà kiến ở mức độ tuyệt đối.
Từ xưa đến giờ chúng ta thường nghe nói Pháp môn tuệ quán là pháp môn dạy mình sống trong hiện tại: tại đây và bây giờ, nhận thức cái gì đang xảy ra. Sống trong hiện tại, tại đây và bây giờ, thực tại hiện tiền, chỉ là những chữ nói cho vui, nói trên khái niệm thời gian thường thức của phàm phu, qua khía cạnh tục đế chế định, chứ còn nói rốt ráo thì hành giả phải thấy rằng, tất cả những gì thuộc về danh sắc mà mình ghi nhận được đều là những thứ đã thuộc về dĩ vãng. Ví dụ, tôi biết rằng tôi đang nổi giận, khi ‘tôi biết tôi nổi giận’ thì lúc đó cái biết đó chính là tâm thiện, còn cái ‘đang nổi giận” chính là tâm sân trong quá khứ. Hành giả tu tập tuệ quán về hành trì thì dựa trên tinh thần của Tứ Niệm Xứ. Còn về lý thuyết thì phải có kiến thức về A-tỳ-đàm, để có nhận thức tối thiểu về Bốn Đế, về Duyên Khởi; để thấy rằng thực ra không có điểm tựa nào, không có chỗ dựa nào cho một cái tôi như hồi đó đến giờ mình vẫn tưởng. Nếu quan sát bằng kinh nghiệm của một hành giả thì sẽ thấy được rằng: cái mình thấy đó là cảnh quá khứ, thấy rằng trong một ngày đời sống thân và tâm của mình chỉ gồm bốn thứ thiện, ác, buồn, vui tiếp nối nhau sanh diệt. Nếu thấy được như vậy thì sẽ thấy rằng trên đời này không có cái gì gọi là chiếc xe, mà là do các món phụ tùng ráp lại. Mới nghe qua, một người không biết đạo sẽ ngạc nhiên: Nhận thức như vậy giúp cho tu hành giải thoát ở chỗ nào? Giúp rất là nhiều, nếu không muốn nói đó chính là linh hồn giải thoát của đạo Phật. Khi mình thường trực sống trong nhận thức mọi thứ là do duyên giả hợp mà có thì thái độ của mình trong cuộc đời này đối với các trần cảnh chắc chắn sẽ khác đi. Nhận thức trên kinh nghiệm sách vở từ chương sẽ không giúp mình được nhiều mà phải là một hành giả sống trong quán chiếu thường xuyên nhận thức thường trực mình là đồ lắp ráp, mọi thứ do duyên mà có. Duyên ở đây nhiều lắm. Chỉ cần đưa tay lên cầm tách trà hớp một ngụm thì đã cần đến vô số nhân duyên rồi. Trong một xứ sở như Syria, Iraq, quí vị có bình tâm thanh thản ngồi uống trà hay không? Không thể, vì không biết nó nổ lúc nào. Gia đình ok, xã hội ok, đất nước ok, khu vực ok, tài chính ok thì mới ngồi uống trà được.
Một hành giả tuệ quán, quán chiếu thấy rằng: Đây là cái ý muốn giơ tay. Từ cái ý muốn này thì mới giơ tay lên. Cái ý muốn là danh, giơ tay là sắc. Trước khi giơ tay là ngứa, cái ngứa đó là khổ thọ, cái muốn gãi là tâm tham, từ tâm tham mới dẫn đến muốn gãi; từ muốn gãi mới dẫn đến cử động, xê dịch, nhúc nhích bàn tay và bắt đầu gãi. Đã ngứa là tâm tham. Quan sát thì sẽ thấy cái gọi là Lê Văn Tèo, Nguyễn Văn Tý chỉ toàn là đồ lắp ráp, lúc thiện lúc ác, lúc tham lúc sân, lúc sướng lúc khổ.
(còn tiếp)
![[Image: vote.png]](https://i.postimg.cc/X75q5Fsv/vote.png)