[LeThanhPhong]

Phật Pháp Căn Bản II – 
GIÁC NGỘ (Cứu Cánh của Con Đường Giải Thoát) (1-2)
Tác giả: U Silananda
Người dịch: Sư Khánh Hỷ
https://theravada.vn/phat-phap-can-ban-i...iai-thoat/

GIÁC NGỘ (Cứu Cánh của Con Đường Giải Thoát)

Trong bài giảng trước các bạn đã nghe về Thiền Minh Sát.  Thiền sinh hành Thiền Minh Sát thành công sẽ Giác Ngộ; bởi vậy đề tài giảng giải ngày hôm nay sẽ nói đến Sự Giác Ngộ. 
 

Ngày nay người ta thường nói đến Giác Ngộ.  Giác Ngộ là một đề tài phổ thông, nhưng chúng tôi không biết chắc những người thường nói đến Giác Ngộ có hiểu những gì mà họ đang đề cập đến không.  Sở dĩ chúng tôi nói điều đó vì Giác Ngộ có rất nhiều nghĩa và tùy theo quan niệm của từng người, của từng tôn giáo.  Giác Ngộ của Thiên Chúa Giáo không cùng nghĩa với Giác Ngộ của Hindu Giáo, của Hồi giáo, và của Phật Giáo.  Chữ Giác Ngộ cũng được dùng với nghĩa chính trị.  Bởi thế trước khi nói về Giác Ngộ chúng ta nên hiểu chữ Giác Ngộ theo nghĩa Phật Giáo Nguyên Thủy.  Trước tiên chúng ta cần biết thế nào là Giác Ngộ.  Theo Phật Giáo, Giác Ngộ là thấu hiểu Bốn Chân Lý Cao Thượng (Tứ Diệu Đế) và loại trừ những phiền não trong tâm.  Như vậy, ít nhất phải có hai yếu tố này trong Giác Ngộ.  Một người Giác Ngộ Đạo Quả thì sẽ thấy, hiểu hay xuyên thấu Bốn Chân Lý Cao Thượng (Tứ Diệu Đế).  Nghĩa là hiểu rõ Bốn Chân Lý Cao Thượng bằng kinh nghiệm của chính mình đồng thời người này phải có đủ khả năng loại trừ phiền não.  

Trong lúc thiền sinh hành Thiền Minh Sát, tâm thiền sinh nằm trên đề mục Vật Chất và Tâm, hay trên Ngũ Uẩn Thủ (Ngũ Uẩn khiến sinh ra chấp thủ hay làm đối tượng cho sự chấp thủ).  Đó là giây phút hành Thiền Minh Sát.  Khi việc hành Thiền Minh Sát thuần thục, chín muồi thiền sinh Giác Ngộ.  Vào giây phút Giác Ngộ, tâm thiền sinh phóng vào chỗ chấm dứt luồng Vật Chất và Tâm.  Có nghĩa là vào thời điểm đó, thời điểm Giác Ngộ,tâm thiền sinh lấy sự chấm dứt hay "sự dừng nghĩ của luồng Vật Chất và Tâm " hay "sự dừng nghĩ của Vật Chất và Tâm " hoặc nói cách khác lấy "Niết Bàn"  làm đối tượng.  Nghĩa là tâm thiền sinh vào lúc bấy giờ trụ trên đối tượng đó.  Đó là thời điểm Giác Ngộ.  

Vào lúc Giác Ngộ "luồng Thiền Minh Sát" dừng nghỉ.  Tâm khởi sinh vào thời điểm Giác Ngộ này là Đạo Tâm.  Vào thời điểm có Đạo Tâm thì không có Tâm Minh Sát.  Vì không có Tâm Minh Sát nên không có đối tượng của Thiền Minh Sát cho thiền sinh này.  Như vậy, đối với thiền sinh vào lúc này thì cả Thiền Minh Sát lẫn đề mục Thiền Minh Sát cũng biến mất.  Thay vào đó là Đạo Tâm, và Đạo Tâm lấy Niết Bàn làm đối tượng.  Đây là một loại tâm mới đối với thiền sinh, từ trước đến nay thiền sinh chưa bao giờ kinh nghiệm qua.  Tâm này lấy Niết Bàn làm đối tượng cùng lúc loại trừ phiền não.  

Như vậy khi thiền sinh thực hành Thiền Minh Sát đúng cách và nhờ có trí tuệ thiền sinh đạt đến chỗ dừng nghỉ của Vật Chất và Tâm, trở thành người chứng ngộ Niết Bàn.  Ở đây chúng tôi nói đến thiền sinh thực hành đúng cách (các bạn là những người thực hành đúng cách)  Và nhờ thực hành đúng cách thiền sinh đạt đến chỗ dừng nghỉ của Vật Chất và Tâm bằng trí tuệ của mình.  Điều này không có nghĩa là thiền sinh đạt đến chỗ dừng nghỉ của Vật Chất và Tâm qua vật lý mà qua sự hiểu biết hay trong tâm thiền sinh.  Thiền sinh đạt đến chỗ dừng nghỉ của Vật Chất và Tâm hay thiền sinh chứng ngộ được sự dừng nghỉ của Vật Chất và Tâm hay thiền sinh lấy “sự dừng nghỉ của Vật Chất và Tâm” làm đối tượng.  Sư dừng nghỉ của Vật Chất và Tâm là một tên khác của Niết Bàn. 
 
Đạo tâm khởi sinh lấy Niết Bàn làm đối tượng, đạt được Giác Ngộ.  Nghĩa là vào lúc cuối của sự thực hành Thiền Minh Sát liên tục thì Đạo Tâm khởi sinh.  Đạo Tâm lấy Niết Bàn làm đối tượng, tâm lấy Niết Bàn làm đối tượng nên phiền não không có cơ hội khởi sinh nữa.  Những phiền não được loại trừ trong lúc Giác Ngộ là được loại trừ vĩnh viễn, không có cơ hội khởi sinh nữa.  Bắt đầu từ sát na này, thiền sinh trở thành người Giác Ngộ.  

Trong sách Milinda Vấn Đạo (Milinda Pañha: Những câu hỏi của vua Milinda), Ngài Nāgasena giải thích vào “Sát Na Giác Ngộ” một cách rõ ràng như sau: Thiền sinh từng bước một quán sát không dừng nghỉ Vật Chất và Tâm.  Quán sát quá trình Vật Chất và Tâm luôn luôn trôi chảy không dừng nghỉ.  Tâm thiền sinh đang ở trong tiến trình không dừng nghỉ của Vật Chất và Tâm nhảy vào sự dừng nghỉ của tiến trình chuyển biến không dừng nghỉ này. 
 
Ở đây, thiền sinh từng bước một quán sát Vật Chất và Tâm, nghĩa là thiền sinh đang hành Thiền Minh Sát.  Khi hành Thiền Minh Sát, thiền sinh lấy Vật Chất và Tâm làm đối tượng, và luôn luôn liên tục quán sát chúng.  Có nghĩa là thiền sinh quán sát Vật Chất và Tâm tại từng sát na hiện tại.  Trong suốt thời gian hành thiền hay trong suốt những Sát Na Thiền Minh Sát, tâm thiền sinh trú trên Vật Chất và Tâm (Ngũ UẩnThủ hay các Pháp Hữu Vi).  

Khi Thiền Minh Sát trở nên chín muồi, thiền sinh Giác Ngộ.  Lúc bấy giờ tâm thiền sinh nhảy vào trong sự chấm dứt của luồng Vật Chất và Tâm đang không ngừng trôi chảy này.  Tâm thiền sinh lấy sự chấm dứt,chỗ dừng nghỉ, sự diệt của luồng Vật Chất và Tâm làm đối tượng,hay nói cách khác là tâm lấy Niết Bàn làm đối tượng.  Như vậy lúc bấy giờ, tâm của thiền sinh nhảy vào đối tượng ngay trong sát na đó.  Sát na đó gọi là sát na Giác Ngộ.  

Vào Sát Na Giác Ngộ, luồng hành Thiền Minh Sát chấm dứt.  Tâm khởi sinh vào lúc Giác Ngộ được gọi là Đạo Tâm.  Vào Sát Na Đạo Tâm không có Sát Na Minh Sát. 

Vì không có tâm Thiền Minh Sát nên không có đối tượng của Thiền Minh Sát.  Như vậy, đối với thiền sinh lúc bấy giờ, cả Tâm Minh Sát và đối tượng của Thiền Minh Sát biến mất, thay vào đó là Đạo Tâm và Đạo Tâm này lấy Niết Bàn làm đối tượng. 

 

Thế nên, khi một thiền sinh đã hành thiền đúng phương pháp và phát triển trí tuệ thì sẽ đạt được chỗ chấm dứt của Vật Chất và Tâm.  Người đó được gọi là người Chứng Ngộ Niết Bàn.  Khi nói rằng: một thiền sinh thực hành Thiền Minh Sát đúng đắn nghĩa là thực hành đúng phương pháp.  Nhờ thực hành đúng đắn, đúng phương pháp bằng đường lối trí tuệ nên kết quả là tâm thiền sinh đạt đến chỗ thấy rõ sự chấm dứt của Vật Chất và Tâm.  

Điều này không có nghĩa là chính thiền sinh đến chỗ chấm dứt Vật Chất và Tâm bằng thân Vật Chất mà qua sự hiểu biết, qua trí tuệ của mình, tức là tâm thiền sinh đạt đến chỗ chấm dứt Vật Chất và Tâm.  Nói một cách dễ hiểu hơn, thiền sinh thấy biết rõ ràng sự chấm dứt của Vật Chất và Tâm.  Vào sát na đó, thiền sinh lấy sự chấm dứt của Vật Chất và Tâm làm đối tượng.  Sự dừng nghỉ, chấm dứt hay diệt của Vật Chất và Tâm là một tên khác của Niết Bàn. 
 
Sự Giác Ngộ phải đi theo sau Thiền Minh Sát.  Như vậy trước tiên phải hành Thiền Minh Sát.  Kết quả của Thiền Minh Sát mới đưa đến sự Giác Ngộ.  Nhưng thật ra, không thể nói Giác Ngộ hay Đạo Tâm là quả của Thiền Minh Sát mà phải dùng một chữ khác.  Chú Giải không dùng cách nói “Giác Ngộ là quả của Thiền Minh Sát” mà nói rằng: “Giác Ngộ là lợi ích của Thiền Minh Sát hay Giác Ngộ là sự thành tựu của Thiền Minh Sát”.  Thật ra theo nghĩa thông thường thì nó là kết quả của Thiền Minh Sát.  Như vậy, Giác Ngộ là thành quả của Thiền Minh Sát, nếu không có Thiền Minh Sát thì sẽ không có Giác Ngộ.  

Nếu bạn hiểu Vi Diệu Pháp (Abhidhamma) thì bạn sẽ hiểu rõ ràng rằng: sẽ không có Giác Ngộ, không có Đạo Tâm nếu không có Thiền Minh Sát.  Trong cuốn thứ bảy của Abhidamma nói rằng: Đạo Tâm khởi sinh ngay tức khắc sau Tâm Chuyển Tánh.  Tâm Chuyển Tánh khởi sinh tức khắc ba hay bốn sát na của Tâm Minh Sát.  Bởi vậy nếu không có Tâm Minh Sát, nếu không có chuỗi Thiền Minh Sát thì sẽ không có Đạo Tâm, không có Giác Ngộ.  

Khi đọc những bài giảng, những câu chuyện, đặc biệt là trong Chú Giải, nhiều lần chúng ta nghe nói đến những người Giác Ngộ tức thì đang khi nghe thuyết pháp hay vào lúc cuối bài thuyết pháp.  Vào lúc cuối bài pháp đầu tiên này, Ngài Koṇdañña trở thành Tu Đà Hoàn, có nghĩa là Ngài Koṇdañña đã Giác Ngộ.  Nghe câu chuyện này ta thấy dường như Ngài Koṇdañña chẳng hành thiền chút nào cả, Ngài chỉ nghe bài pháp thứ nhất rồi Giác Ngộ.  

Có rất nhiều bài pháp, đặc biệt là trong kinh Pháp Cú đã nói đến những vị này, những vị kia trở thành Tu Đà Hoàn, A La Hán… sau khi bài pháp chấm dứt.  Điều đó dường như có sự chứng ngộ tức khắc, và tôi cũng mong muốn điều này xảy ra cho tôi.  Đọc những câu chuyện như vậy, chúng ta thường nghĩ rằng: những người Giác Ngộ trên chẳng hành Thiền Minh Sát chút nào cả.  Nhưng điều đó không đúng vì mọi

sự Giác Ngộ phải khởi đầu bằng Thiền Minh Sát.  

Những người đó đã đi qua những tầng mức của Thiền Minh Sát, từng tầng một.  Có thể họ xuyên qua các tầng mức minh sát từng sát na một trong khi đang nghe pháp hay sau khi nghe pháp vài sát na.  Họ xuyên qua những tầng mức của Thiền Minh Sát cực nhanh đến nỗi bạn thấy dường như họ Giác Ngộ tức khắc mà không cần hành Thiền Minh Sát, nhưng không có Thiền Minh Sát thì không thể có Giác Ngộ.  Những người trong kinh sách nói Giác Ngộ ngay sau bài pháp là những người đã tích lũy Pāramī trong nhiều kiếp trước.  Họ là những người có Pāramī đã chín muồi, đầy đủ để Giác Ngộ.  Họ chẳng khác nào những đóa hoa sen đang đợi chờ ánh sáng mặt trời để nở rộn.  Những người như vậy đã tích lũy nhiều kinh nghiệm trong các kiếp sống trước đây nên có thể chứng ngộ, hầu như ngay tức khắc.  

Bắt đầu từ Sát Na Đạo Tâm trở về sau, người đó được gọi là thánh nhân, hay tiếng Pāḷi gọi là Ariya.  Vì vị này đã trở thành thánh nhân nên giới luật của vị này rất trong sạch.  Một người đã Giác Ngộ, giới luật của họ rất trong sạch dù Giác Ngộ ở tầng mức thấp nhất.  Trong kinh nói rằng: các bậc thánh nhân sẽ giữ năm giới một cách trong sạch.  Nghĩa là các vị này sẽ không phạm một trong năm giới.  

Chú Giải nói rằng:, ngay cả những kiếp sau, một thánh đệ tử của Đức Phật cũng không bao giờ sát sinh, trộm cắp, tà dâm, nói dối, uống rượu.  Giả sử có một người đã Giác Ngộ Đạo Quả rồi người đó chết đi, lại tái sinh làm người trong một kiếp sống mới.  Trong suốt kiếp sống đó, người này không bao giờ phạm giới dù người này chẳng biết mình là một thánh nhân.  

Chú Giải đưa ra một ví dụ, nếu một đứa bé đã đắc quả, khi đưa hai con cá, một con sống và một con chết thì đứa trẻ đó cũng lấy con cá chết.  Vị này đã có sẵn tâm không giết hại hay tâm không phạm ngũ giới.  Ngày nay nhiều người cho rằng: mình đã Giác Ngộ.  Có lần tôi thấy trên truyền hình một người cho rằng: mình là một trong mười hai người Giác Ngộ trên thế giới.  

Khi một người nào đó nói rằng: họ Giác Ngộ.  Chúng ta chẳng biết họ có thật sự Giác Ngộ hay không, nhưng chúng ta có thể đánh giá qua phẩm hạnh của họ.  Nếu người đó ít nhất giữ ngũ giới trong sạch, không giết hại chúng sinh v.v… thì phần nào có thể nói họ Giác Ngộ, nhưng nếu người đó không giữ tròn giới luật thì chúng ta có thể nói chắc rằng: người đó chưa Giác Ngộ.  Đó là một cách để có thể phán đoán xem một người tự xưng mình Giác Ngộ có thật sự Giác Ngộ không.  Cũng có những người nghĩ rằng: họ Giác Ngộ, những người này có thể hành thiền, có thể họ có những kinh nghiệm mà trước đây họ chưa từng kinh nghiệm qua, do đó có thể họ sẽ chân thật nghĩ rằng: họ đã Giác Ngộ.  Những người này có thể tự mình hỏi mình: Ta có phạm giới nào không, ta làm gì khi có các loại côn trùng, có chuột, gián trong nhà ta? Giả sử bạn nghĩ rằng: mình là một người Giác Ngộ, nếu bạn vẫn còn giết chúng sinh, giết kiến, côn trùng v.v… thì bạn không phải là kẻ Giác Ngộ.  Một người Giác Ngộ giữ giới luật trong sạch, không bao giờ phạm một trong năm giới. 
 
Phải chăng chỉ có những nhà Sư mới có thể Giác Ngộ?  Phải chăng Giác Ngộ chỉ dành riêng cho những nhà Sư? Tôi nghĩ đây là câu hỏi ngây ngơ, khờ khạo.  Đây là câu hỏi của những người chưa hiểu biết chút gì về Phật Giáo.  Câu trả lời là không. 

Vào thời kỳ Đức Phật, có rất nhiều cư sĩ đã Giác Ngộ trở thành thánh nhân.  

Một thanh niên trẻ tên là Yasa đến gặp Đức Phật, sau bài thuyết pháp của Ngài, chàng thanh niên này Giác Ngộ.  Cha của chàng thanh niên này cũng Giác Ngộ.  Ngay cả những bậc đế vương, như hoàng đế Bimbisāra cũng Giác Ngộ.  Sau khi Giác Ngộ, vua vẫn tiếp tục trị vì đất nước.  Trưởng giả Anāthapiṇdika, người đã xây dựng và cúng dường chùa Kỳ Viên đến chư Tăng cũng Giác Ngộ.  Thiện nam Visākha, những người cư sĩ như Citta Nakulapita, vua Mahānāma dòng Thích Ca, vị thầy thuốc nổi tiếng Jivaka cũng Giác Ngộ Đạo Quả.  Sau khi Giác Ngộ, họ tiếp tục đời sống cư sĩ và họ chết với tư cách một cư sĩ.  Giác Ngộ không chỉ dành riêng cho nhà Sư, mọi người đều có thể Giác Ngộ nếu họ nỗ lực hành Thiền Minh Sát (vipassanā).  

(còn tiếp)