[LeThanhPhong]

U Silananda - MƯỜI HAI NHÂN DUYÊN – TƯƠNG QUAN THỨ BA (1-2)

https://theravada.vn/muoi-hai-nhan-duyen...an-thu-ba/

Tương Quan Thứ Ba

Do Thức Làm Điều Kiện, Danh Sắc Sanh Khởi (Viññāna-paccayā nāma-rūpam = Thức Duyên Danh Sắc)

Theo tương quan này, “Thức làm điều kiện cho Danh Sắc sanh khởi” (viññna paccayā nāma-rūpam) có nghĩa là Thức là yếu tố điều kiện và Danh Sắc là yếu tố chịu điều kiện.

Câu hỏi đặt ra là Thức trong tương quan này và Thức trong tương quan thứ hai (Hành duyên Thức) có giống nhau không?

Có thể chúng ta nghĩ hai Thức là một nhưng thật sự không phải như vậy. 

Thức trong tương quan thứ hai là 

1. tâm kết quả bao gồm Thức Tái Sanh 
   
2. và những tâm kết quả khác. 
   

Thức trong tương quan thứ ba rộng hơn thức trong tương quan thứ hai bao gồm các nhóm tâm như sau:

1. Dị Thục Tâm tức tâm kết quả.
   
2. Tâm tạo nghiệp hay Tâm Hành.
   
3. Những tâm khác.
   

Do đó, quý vị nên hiểu Thức trong tương quan này theo ba nhóm kể trên.

Về Danh Sắc, Danh tổng quát gồm 

1. Thức (viññana) hay Tâm Vương (citta), 
   
2. các trạng thái của tâm hay Tâm Sở (cetasika), 
   
3. và Niết Bàn (nibbāna). 
   

Nhưng Mười Hai Nhân Duyên hay Pháp Duyên Sinh giới hạn trong vòng luân hồi nên không kể đến Niết Bàn. 

Do đó, Danh chỉ còn bao gồm tâm vương và tâm sở mà thôi. Tuy nhiên, tâm vương không thể làm điều kiện cho chính tâm vương sanh khởi. 

Do đó, trong tương quan này Danh chỉ còn là tâm sở gồm 

1. Thọ, 
   
2. Tưởng, 
   
3. và 50 tâm sở thuộc Hành Uẩn. 
   

Sắc là tập hợp 28 tính chất vật chất gồm có 

1. bốn tính chất cơ bản là Tứ Đại 
   
2. và 24 tính chất vật chất phụ thuộc vào tứ đại.
   

Có sự khác biệt về liên hệ giữa các nhân duyên trong tương quan thứ hai và tương quan thứ ba. 

Trong tương quan thứ hai về tái sanh, 

1. liên hệ giữa Hành và Thức là liên hệ nhân quả. 
   
2. Hành hay Hành nghiệp là nhân và 
   
3. Thức gồm Thức Tái Sanh (Kiết Sanh Thức) và các tâm kết quả khác là quả.
   
4. Vì Hành làm cho Thức sanh khởi nên Thức là kết quả của Hành. 
   

Nhưng trong tương quan thứ ba này, 

1. liên hệ không phải nhân quả nhưng là đồng thời vì các yếu tố cùng sanh khởi với nhau. 
   
2. Thức và Danh Sắc trong tương quan này sanh khởi đồng thời nhưng ở đây Thức làm điều kiện hỗ trợ cho Danh Sắc sanh khởi. 
   
3. Và Thức ở tương quan này có thể là tâm kết quả hay tâm không phải là tâm kết quả 
   
4. nên chúng ta phải hiểu tương quan này ngay vào lúc thọ thai cũng như trong suốt thời gian còn lại của kiếp sống.
   

Sanh có bốn loại: 

1. thai sanh hay sanh từ thai bào như con người; 
   
2. hóa sanh là sanh ra một cách đột nhiên mà không cần kinh qua thời gian phát triển thai bào trong bụng mẹ như tái sanh vào cảnh trời; 
   
3. thấp sanh là sự phát sanh do các điều kiện ẩm ướt như loài muỗi; và 
   
4. noãn sanh là sanh ra từ trứng. 
   

Chúng ta học về con người nên giới hạn vào thai sanh để khỏi bị lẫn lộn. Nhưng thai sanh ở đây là ngay lúc thọ thai chứ không phải lúc lọt lòng từ bụng mẹ.

Ngay lúc thọ thai của con người cái gì sanh khởi? 

Ngay lúc thọ thai có ba thành tố: 

1. thứ nhất là Thức Tái Sanh là tâm kết quả của Hành Nghiệp trong quá khứ đã được giải thích trong tương quan thứ hai ở trên; 
   
2. thứ hai là Danh hay những tâm sở hiện diện đồng thời với Thức Tái Sanh; và 
   
3. thứ ba là Sắc với 30 loại khác nhau (post #534-537, trang 36) chia thành ba nhóm, mỗi nhóm gồm 10 loại sắc. Thức, Danh (tâm sở) và Sắc trong tương quan thứ ba này sanh khởi đồng thời.
   

Nhưng như thế nào Thức và Danh Sắc tương quan với nhau? Chúng ta phải có kiến thức về các điều kiện tương quan hay Duyên Hệ Duyên (posts #526-528, trang 36) trong Vi Diệu Pháp mới hiểu được. Sư sẽ không giảng ở đây vì phức tạp và dài dòng. Chỉ cần biết là Thức và Danh Sắc hiện diện đồng thời theo tương quan Thức làm điều kiện cho Danh Sắc sanh khởi hay Thức là yếu tố điều kiện và Danh Sắc là yếu tố chịu điều kiện.

Tại sao sanh khởi đồng thời nhưng Thức lại làm điều kiện cho Danh Sắc sanh khởi? 

Lý do là vì Thức dẫn đầu. Điều này có nghĩa là chỉ khi nào có Thức thời Danh Sắc mới sanh khởi được. Nếu không có Thức, Danh (tâm sở) không thể nào sanh khởi. Đó là lý do tại sao Thức là điều kiện cho Danh (tâm sở) sanh khởi. 

Sắc có 30 loại sanh khởi đồng thời với Thức và liên hệ với Thức. Trong 30 loại sắc này, có một loại là Tim Căn khác với 29 loại sắc còn lại. Sự liên hệ giữa Thức và Tim Căn khác với sự liên hệ giữa Thức và 29 loại sắc kia. Tim Căn có sự liên hệ hỗ tương với Thức. Thức là điều kiện cho tim căn và tim căn là điều kiện cho thức. Nhưng những loại sắc kia không có được tương quan hỗ tương như vậy đối với thức vì chỉ có thức làm điều kiện cho các loại sắc này mà thôi.

Có một trường hợp có thể coi là có tương quan nhân quả dù không hẳn như vậy. Đó là trường hợp tái sanh thành chúng sanh chỉ có tâm hoặc thân. Đây là hai loại chúng sanh đặc biệt:

• Chúng sanh có sắc nhưng không có tâm nên giống như pho tượng.
  
• Chúng sanh có danh gồm tâm và tâm sở nhưng không có sắc.
  

Làm thế nào để được tái sanh thành chúng sanh chỉ có tâm mà không có sắc hay chỉ có sắc mà không có tâm? Chúng ta phải tập thiền chỉ và đắc các tầng thiền sắc giới hay vô sắc giới. Do kết quả của sự đắc thiền, sau khi mất đi được tái sanh thành chúng sanh các cõi trời hoặc chỉ có sắc mà không có tâm hoặc chỉ có tâm nhưng không có sắc theo như ước nguyện.

Đối với trường hợp chúng sanh chỉ có tâm (gồm tâm vương và tâm sở) nhưng không có sắc, tương quan thứ ba là: Do Thức làm điều kiện, Danh phát sanh. Còn đối với trường hợp chúng sanh chỉ có sắc nhưng không có tâm, tương quan thứ ba là: Do Thức làm điều kiện, Sắc phát sanh. Nhưng Thức trong các trường hợp này không giống như Thức trong các trường hợp khác. Đó là Tâm Thiền với ý muốn tái sanh thành chúng sanh chỉ có Sắc mà không có Danh hay chỉ có Danh mà không có Sắc. Tâm thiền này là điều kiện cho tái sanh như vậy. Thức ở đây tạo nghiệp nên là Tâm Hành.

Như vậy Thức hay tâm vương trong trường hợp này không thuần là dị thục tâm kết quả của Hành Nghiệp như trong tương quan thứ hai. Đúng ra nó là loại tâm tạo nghiệp vì được đi theo bởi ý muốn tái sanh.

Như vậy tương quan thứ ba này phải được hiểu như sau:

1. Do Thức (tâm kết quả hay tâm hành) làm điều kiện, Sắc sanh khởi.
   
2. Do Thức (tâm kết quả hay tâm hành) làm điều kiện, Danh sanh khởi.
   
3. Do Thức (tâm kết quả hay tâm hành) làm điều kiện, Danh Sắc sanh khởi.
   

Tuy nhiên, một cách ngắn gọn tương quan này là “Do Thức làm điều kiện, Danh Sắc sanh khởi”.

Bây giờ hãy xem xét khoảnh khắc ngay sau khi Thức Tái Sanh của con người sanh khởi. Điều này rất phức tạp nhưng Sư sẽ cố gắng giải thích. 

Vào khoảnh khắc kế tiếp Thức Tái Sanh có một chập tâm khác. Thật ra thì Thức Tái Sanh lập lại ở đây nhưng được gọi là Hữu Phần (Bhavanga). Ở giai đoạn này có thêm các tâm sở và ba nhóm sắc pháp nữa tạo ra bởi tâm Hữu Phần. Cho nên tổng cộng là có 60 sắc pháp. 

Do đó, mà ngay khoảnh khắc thứ hai này tương quan sẽ là “Do Thức làm điều kiện mà 

1. Danh (tâm sở), 
   
2. Sắc (do tâm Hữu Phần tạo ra) sanh khởi”.
   

Tương quan thứ ba sẽ như thế nào trong trường hợp có tâm thiện hay tâm bất thiện sanh khởi? 

Tâm thiện hay bất thiện

1. không phải là tâm kết quả 
   
2. nhưng là tâm hành hay tâm tạo nghiệp. 
   

Khi các loại tâm này sanh khởi, tâm sở và sắc tạo ra bởi chính tâm đó cùng sanh khởi với chúng. Do đó, chúng ta cũng vẫn có tương quan thứ ba là “Do Thức làm điều kiện, Danh Sắc sanh khởi”.

Như vậy, tương quan thứ ba này có thể áp dụng vào ngay lúc tái sanh hay sau đó nghĩa là áp dụng cho cả thức tái sanh và các loại thức khác. 

Chính vì vậy mà chúng ta phải hiểu Thức trong tương quan này không chỉ là 

1. thức tái sanh 
   
2. mà còn là những tâm hành và các loại tâm khác nữa.
   

--ooOoo--

Ba loại sắc pháp
Cho đến bây giờ chúng ta gặp hai loại sắc pháp: 

1. Sắc do nghiệp tạo ra và 
   
2. sắc do tâm tạo ra. 
   

Ngoài ra, còn có loại sắc khác do nhiệt độ tạo ra. Mỗi chập tâm kinh qua ba giai đoạn: sanh khởi, kéo dài và hoại diệt hay sanh, trụ, diệt. 

Vào giai đoạn trụ của Thức Tái Sanh, ba nhóm sắc pháp sanh khởi .  Vào giai đoạn sanh của Thức Tái Sanh trở nên mạnh hơn và có khả năng tạo ra sắc pháp. Loại sắc mới sanh khởi vào giai đoạn trụ của Thức Tái Sanh này được gọi là sắc do nhiệt độ (utuja) tạo ra.

(Còn tiếp)