VietBest

Tôi thích nói về những điều tích cực, những tư tưởng tích cực, những ý tưởng đẹp bởi vì khi chúng ta suy nghĩ và nói nhiều về những điều tích cực, thì sẽ càng có nhiều điều tốt đẹp đến với cuộc đời chúng ta. Điều này thực sự rất quan trọng. Tôi nhận thấy nhiều người rất hay suy nghĩ đến những điều tiêu cực – những điều tiêu cực về mọi người, về cuộc đời của họ, về hoàn cảnh, về chính bản thân mình, về thời tiết, về chính phủ, về cả thế giới này. Tất nhiên là có rất nhiều điều tiêu cực đang diễn ra – ở bên trong chúng ta và xung quanh chúng ta. Nhưng nếu suốt ngày chỉ đào sâu vào những điều tiêu cực đó thì chẳng lợi ích chút nào cả. Song dù sao những việc như vậy vẫn cứ thường xảy đến trong cuộc đời chúng ta, vì vậy chúng ta không thể phớt lờ nó, không thể che đậy những điều đó.


Chúng ta nên chú ý hơn nữa, hãy nhìn mọi thứ thật cẩn thận, hiểu rõ chúng và xem có thể giảm bớt những tiêu cực đó trong cuộc sống của mình hay không.


Luôn luôn có một điều tiêu cực nào đó xảy đến – trong cơ thể của chúng ta, trong tâm chúng ta, ở môi trường, ở xung quanh chúng ta. Ngay cả khi nói về những điều tiêu cực, chúng ta không chỉ phàn nàn, mà còn cố gắng tìm xem mình có thể làm được gì để giải quyết nó hay không, do đó nó lại chính là tích cực. Khi chúng ta nói hay suy nghĩ về những điều tiêu cực và dừng lại ở đó, thì đơn thuần chỉ là tiêu cực mà thôi. Nó chẳng có lợi ích gì cả. Nhưng khi chúng ta suy nghĩ hay nói về những gì đang diễn ra trong chính mình và ở xung quanh chúng ta – những điều tiêu cực – và cố gắng thấu hiểu chúng một cách sâu sắc để xem mình có thể làm được gì và làm cách nào để giảm thiểu chúng, thì đó chính là tích cực. Đó là điều chúng ta nên làm.


Và bạn thấy trong Tứ Diệu Đế – Bốn Sự Thật Cao Thượng, sự thật cao thượng thứ nhất là sự thật về khổ. Đó là một cái gì đó tiêu cực. Nếu Đức Phật chỉ dừng lại ở đó thì chúng ta có thể nói rằng Ngài là một người tiêu cực và bi quan. Nhưng Đức Phật không dừng lại ở đó. Ngài nói về nguyên nhân của khổ, sự đoạn diệt của khổ và phương pháp thực hành dẫn đến chấm dứt đau khổ. Đó là tích cực.


Nhiều người nói đạo Phật là bi quan, yếm thế. Không.


Đạo Phật không phải là chủ nghĩa bi quan. Đạo Phật là chủ nghĩa thực tế.


Xét về nhiều mặt, tôi có thể nói rằng thực ra Đạo Phật là chủ nghĩa lạc quan. Đạo Phật rất lạc quan bởi Đức Phật dạy rằng bạn có thể làm được điều gì đó để giải quyết sự tiêu cực ấy. Có cách để giải quyết nó.


Điều đó thực ra rất lạc quan. Nếu Đức Phật nói bạn chẳng làm được gì cả, đó là số phận của bạn, thì đó mới là bi quan. Đức Phật nói bạn có thể làm được điều gì đó với nó. Bằng một cách nào đó, bạn có thể làm chủ được nó.


Ngày hôm nay chúng ta hãy nói về những điều tiêu cực, với hy vọng rằng các bạn sẽ hiểu và giảm bớt được chúng.


Ngày nay, người ta nói rất nhiều về công nghệ và hiệu quả. Chẳng hạn, chiếc ô tô của bạn chạy không hiệu quả vì động cơ bị hỏng, hay căn chỉnh máy không chuẩn. Và mặc dù vẫn lái xe được song chiếc xe của bạn không chạy được số km tối đa trên mỗi lít xăng nó tiêu thụ. Một số chiếc xe chạy được 30 dặm/1 lít, một số chỉ chạy được có 15 dặm. Điều đó cũng phụ thuộc vào kích cỡ của xe nữa.


Song dù gì đi nữa, chúng ta vẫn thường nghĩ rất nhiều đến tính hiệu quả. Và ngay cả trong việc xây dựng nhà cửa, ngày nay chúng ta được nghe rất nhiều ý kiến tư vấn để làm sao xây được một ngôi nhà hiệu quả nhất. Bạn không phải sử dụng nhiều năng lượng, điện năng để giữ cho nhà được ấm áp hay mát mẻ. Bạn phải nghĩ đến tính hiệu quả bằng cách làm thêm những lớp cách nhiệt cho nhà.


Cũng như vậy, tôi nghĩ chúng ta cần phải nghĩ đến tính hiệu quả trong cuộc sống, trong thân và tâm của chúng ta. Khi những điều tiêu cực xảy đến trong cuộc sống của chúng ta, nó làm giảm hiệu quả của thân và tâm. Và cả khi tiếp xúc với mọi người, một số người thường nói lặp đi lặp lại những điều tiêu cực, nếu bạn bảo họ hãy làm một điều gì đó để chấm dứt việc ấy đi, họ sẽ nói rằng họ chẳng thể làm được gì hết. Họ chỉ muốn nói về nó.


Khi gặp những người như vậy, tôi cứ phải nghe đi nghe lại những điều y hệt như nhau. Bạn muốn giúp đỡ họ, nhưng họ lại không muốn được giúp đỡ. Họ chỉ muốn nói về những vấn đề tiêu cực. Bạn còn có thể làm được gì nữa bây giờ? Nếu thấy rằng mình thực sự chẳng làm được gì, bạn không thể giúp được họ cái gì hết, thì điều tốt nhất là hãy tránh xa. Nhưng nếu bạn có thể giúp được họ, thì việc đó đáng làm, bạn sẽ không uổng phí năng lượng của mình.


Có nhiều người làm hao phí rất nhiều năng lượng của bạn, bằng nhiều cách khác nhau. Chiếc xe ô tô sẽ gây hao phí năng lượng nếu không được căn chỉnh cho chuẩn; hay ngôi nhà sẽ gây hao phí điện năng nếu không được thiết kế hợp lý và cách nhiệt tốt. Nó kém hiệu quả. Những người chỉ nói về vấn đề khó khăn của mình mà chẳng chịu làm những việc có thể làm, cũng là những người kém hiệu quả. Họ chỉ làm hao tốn năng lượng của bạn mà thôi.


Trong công việc cũng vậy, một số người nói họ làm việc rất nhiều. Họ cố gắng hoàn thành công việc của mình rồi trình lên cho xếp. Có người nói, xếp vứt công trình của anh ta vào một xó và chẳng sử dụng đến. Và anh ta cảm thấy mình thật là vô dụng. Anh ta đã làm việc cật lực trong bao nhiêu tháng trời, để rồi công trình ấy bị coi là vô ích. Có thể họ nói đã trả lương cho anh ta về việc đó, họ đã thanh toán đầy đủ, nhưng tiền không phải là tất cả. Chúng ta cần cảm thấy mãn nguyện và cảm thấy công việc của mình có ích cho mọi người. Có một cách rất, rất tàn nhẫn để trừng phạt một người nào đó là bắt anh ta làm những việc vô ích.


Người ta làm một thí nghiệm tâm lý trên số những tù nhân phạm tội nhẹ bị bắt và nhốt trong tù, một số nhà tâm lý học đã được sự cho phép của ban quản lý nhà tù để làm thí nghiệm này. Họ chia tù nhân thành hai nhóm. Một nhóm yêu cầu phải chuyển một đống cát từ chỗ này đến chỗ kia. Và khi đã chuyển xong đống cát đến đó, họ lại phải chuyển trở lại chỗ cũ. Và họ phải làm đi làm lại mỗi công việc đó.


Nhóm tù thứ hai được yêu cầu chở đất và làm một con đường đi. Họ vận chuyển đất, đá và lát con đường đó. Cả hai nhóm đều được phân công làm trong một thời gian và một khối lượng công việc như nhau. Nhóm thứ nhất trở nên rất trầm cảm và ốm yếu. Nhóm thứ hai rất hạnh phúc và đầy năng lượng. Họ có giờ làm việc và khối lượng công việc ngang nhau, chỉ vận chuyển đất, đá và cát từ chỗ này đến chỗ kia. Tại sao thế? Có sự mãn nguyện thực sự – bởi vì nhóm thứ hai đã làm một công việc có ý nghĩa và có ích. Họ cảm thấy mình làm được một việc tốt cho mọi người. Họ đang làm đường đi. Họ cảm thấy rất hạnh phúc mặc dù cả hai nhóm đều có cùng một mức độ mệt mỏi như nhau. Nhưng họ không cảm thấy mệt mỏi về tinh thần, họ không bị trầm cảm.


Sống hiệu quả là điều rất quan trọng.
Bạn đã làm được bao nhiêu việc lợi ích cho chính mình và cho người khác?

Thế nhưng còn thời gian và năng lượng thì sao?? Thời gian và năng lượng của chúng ta. Chúng ta phung phí rất nhiều thời gian và năng lượng. Chính vì thế chúng ta thường không có đủ thời gian.


Uổng phí quá nhiều thời gian. Chẳng hạn như ngồi lỳ một chỗ xem TV đến 3-4 tiếng đồng hồ. Thật là hoang phí thời gian. Thậm chí nó cũng chẳng còn là giải trí nữa. Nó đã trở thành một thói nghiện. Bạn cũng chẳng thực sự cảm thấy hạnh phúc về điều đó (việc xem TV ấy). Vậy đó, chẳng ai chịu ngồi yên để cho tiền bạc và thời gian của mình mất mát đi uổng phí, nhưng rất ít người quan tâm đến năng lượng tinh thần và trạng thái tâm của mình – đúng vậy, năng lượng tinh thần và trạng thái tâm.

Điều rất quan trọng là phải quán sát suy nghĩ của bạn suốt trong ngày. Quán sát suy nghĩ cũng là niệm tâm (cittanupassana)[1].


Suốt cả ngày bạn đã nghĩ những gì? Nếu bạn suy nghĩ về một vấn đề gì đó mà chẳng làm gì hay chẳng thể làm gì để giải quyết mà cứ nghĩ quanh nghĩ quẩn hoài, là bạn đang phung phí năng lượng của tâm mình; và không chỉ năng lượng của tâm, bạn cũng phung phí cả năng lượng của cơ thể mình nữa. Bạn sẽ cảm thấy rất mệt mỏi. Bạn đánh mất đi khả năng sáng tạo của mình.


Khi con người định tĩnh, bình an và chánh niệm, họ trở nên sáng tạo hơn. Họ có thể nhìn thấy mọi việc một cách rõ ràng hơn, có thể liên kết các ý tưởng lại và tìm ra được một cách tốt đẹp hơn để làm mọi việc, sáng tạo ra những ý tưởng mới và sự việc mới.


Nhưng khi suy nghĩ những suy nghĩ tiêu cực, và bạn không làm hoặc không thể làm gì được mà chỉ nghĩ và nghĩ, bạn chỉ đang phung phí thời gian của mình mà thôi. Do đó, nếu chú ý tìm hiểu loại suy nghĩ nào mình đang nghĩ đến trong ngày, bạn sẽ thấy rằng phần lớn chúng là vô ích.


Sự bất mãn hàng ngày là một trong những thứ hủy hoại năng lượng tinh thần và trạng thái tâm của bạn ghê gớm nhất.


Bất mãn là điều gì đó khiến bạn cảm thấy buồn bực và thất vọng. Bạn bị bất mãn nhiều như thế nào trong cuộc sống mỗi ngày, và làm cho mình bực bội và giận dữ? Điều đó còn tùy thuộc vào tâm trạng của bạn. Một số người không phản ứng nhiều lắm. Họ giữ được bình tĩnh, sự bình an và trạng thái tâm quân bình (xả) hơn nhiều người khác. Nhưng một số người khác, ngay khi mở mắt thức dậy họ đã bắt đầu nghĩ: “Ah…lại một ngày nữa đây…”, họ đã bất mãn ngay rồi. Chỉ tại vì đó là một ngày nữa, họ khó chịu vì điều đó.

Thế nên tại sao điều rất quan trọng là ngay khi bạn thức dậy vào buổi sáng, hãy hành thiền, chánh niệm, hãy chú ý đến các suy nghĩ của mình.

Chánh niệm là không phản ứng.

Phản ứng không phải là chánh niệm, phản ứng không phải là giải thoát.

Phản ứng là một ngục tù.



Sự bất mãn xảy đến mỗi ngày là một trong những kẻ hủy diệt năng lượng tinh thần và trạng thái tâm của bạn một cách ghê gớm nhất. Nếu có điều gì không bình thường xảy đến, hôm nay trời mưa chẳng hạn, có thể tôi sẽ cảm thấy rất hạnh phúc vì trời mưa. Nhưng đối với một số người thì: “Trời ơi, lại mưa nữa!”. Đó là bất mãn. Bạn tự làm cho mình thất vọng.



Một số người có thể nhìn thấy những điều tích cực ở trong nhiều thứ, hầu hết tất cả mọi thứ. Tôi biết một vị thầy, thực ra là thầy của thầy tôi, người đã qua đời. Ngài là một vị thầy lớn của các vị sư, và có rất nhiều học trò. Ngài xây dựng một ngôi chùa rất lớn, giống như một trường đại học dành cho các vị sư. Và ngài luôn luôn tích cực, luôn nói những điều tốt đẹp về mọi người.



Ngài có nhiều người bạn cùng trang lứa, họ rất thân thiết và có thể nói chuyện với nhau như bạn bè. Một người bạn và cũng là sư đệ của ngài nói: “Saydadaw[4], ngài lúc nào cũng khen ngợi mọi người về một điều gì đó. Bây giờ tôi muốn hỏi ngài một câu. Cái ông sư kia bị khùng khùng, lẩn thẩn, vậy ngài khen gì ở ông ta, ngài có thể nói được điều gì tốt về ông ta, hãy nói tôi nghe thử xem nào”.



Bạn có biết ngài trả lời thế nào không? “Ông ấy đi rất nhẹ nhàng, không gây một tiếng động nào, cứ như một con mèo ấy. Ông ấy chẳng bao giờ gây ồn”. Ngài Sayadaw này luôn tìm ra được một điều gì đó để khen, ngay cả khi vị sư đó là một người lẩn thẩn.



Điều rất quan trọng cần hiểu biết, đó là nhân cách của bạn, cá tính của bạn. Nhưng đừng có tự biện hộ rằng: “Ồ, tính của tôi là cứ phải càu nhàu như thế cả ngày đấy”. Không. Bạn có thể thay đổi được tính cách của mình. Khi bạn phát triển được định tâm mạnh cùng chánh niệm, và phát triển một số tuệ giác, nó sẽ làm thay đổi tính cách của bạn.


Tôi biết nhiều người rất hay phản ứng, phản ứng một cách tự động và đã chứng kiến rất nhiều chuyện tồi tệ xảy đến trong cuộc đời họ, nhưng rồi họ đã trở nên rất tích cực, thật tĩnh lặng và bình an. Tôi đang nói về một người, có lần bạn anh nhận ra sự thay đổi đó và nói: “Bây giờ trông bạn thật hạnh phúc và bình an”. Anh ấy trả lời: “Trước đây tôi rất khổ sở, khó chịu và giận dữ. Nhưng tôi đã học hiểu được để trở nên bình an”. Đó là điều bạn có thể học. Đừng nói: “Tính của tôi như thế. Tôi chẳng làm gì được cả”. Hay “tính tôi đã bị uốn như thế từ bé rồi”. Đó chỉ là sự định khuôn. Đúng, nếu bạn có thể định khuôn, uốn nắn tính cách mình trở nên như thế, thì bạn cũng có thể tự định khuôn, uốn nắn mình trở thành bình an. Tại sao không? Nếu bạn có thể làm việc đó theo chiều này, thì bạn cũng có thể làm theo chiều ngược lại được chứ. Luôn luôn có hy vọng. Nếu bạn muốn, bạn có thể làm được điều đó.

Có đúng thế không? Một giờ bất mãn cao độ có thể làm bạn mất năng lượng hơn cả 12 giờ làm việc nặng nhọc. Nó phụ thuộc vào mức độ bạn phản ứng mạnh như thế nào, đặc biệt đối với những người bị bệnh tim mạch, họ sẽ nói: đúng, thực sự đúng như vậy. Mỗi khi buồn bực điều gì, họ mất hết cả năng lượng, và không thể làm việc được nữa. Họ chỉ lên giường và nằm nghỉ.

Vì vậy, điều rất quan trọng là bạn phải quan sát trạng thái tâm của mình. Đó là một phần của thiền tập. Khi nào bạn cảm thấy bất mãn? Lúc nào bạn thấy buồn bực và thất vọng? Hầu hết là ở chỗ làm việc hay khi bạn gặp gỡ ai đó, khi đi ra ngoài. Có người nói: “Tôi chẳng muốn đi đâu cả, chỉ muốn ở trong phòng thôi. Tôi không muốn cho ai vào phòng, vì tôi sẽ lại bực mình”. Bạn có thể sống cả cuộc đời như vậy một cách hữu ích được chăng? Không. Không phải tự giam mình trong phòng mà phải ra ngoài làm những việc bạn cần làm, gặp gỡ mọi người mà vẫn gìn giữ được tâm trạng, sự tĩnh lặng và bình an của mình – đó là điều bạn nên học hỏi.

Sự bất mãn làm hạ thấp ngưỡng khởi đầu bất an của bạn.
(Càng bất mãn, bạn càng dễ bực bội, bất an).

Hầu hết tất cả chúng ta đều mang trong mình một tàn dư bất an, sân hận hay bực bội nào đó, hầu như trong mọi lúc. Chúng ta không thực sự mãn nguyện, không hoàn toàn mãn nguyện và thanh thản trong mọi lúc.

Một số thiền sinh, khi hành thiền, họ trở nên rất bình yên và tĩnh lặng, không còn chút bất an nào, không còn chút bất mãn, sân hận hay bực bội nào. Họ có thể trở nên thực sự bình an và tĩnh lặng. Và nếu bạn kinh nghiệm được sự bình an, tĩnh lặng đó trong một khoảnh khắc ngắn ngủi, dù chỉ là một phút, nó cũng thực sự ảnh hưởng rất nhiều đến cuộc đời bạn. Bạn không thể đắc đạo ngay lập tức được, nhưng nó sẽ có một ảnh hưởng thực sự đến cuộc đời bạn, bởi vì giờ đây bạn đã có một chuẩn mực để so sánh. Hầu hết mọi người không có cái gì để so sánh, đối chiếu cả.

Tôi biết nhiều người lúc nào cũng khổ sở, rất bứt rứt, bất an và phiền não bởi vì họ không có chuẩn mực để đối chiếu, và khi thử hành thiền, học hỏi và trở nên bình an, tĩnh lặng, thậm chí chỉ trong một phút giây ngắn ngủi, bỗng nhiên họ thay đổi. Họ nói: “Tôi không cần phải theo cách đó nữa. Tôi biết mình có thể làm được điều gì đó với nó”. Rồi họ cố gắng chánh niệm hơn, ngày càng chánh niệm hơn nữa, ngay cả khi ở trên phố hay lúc đi đường, lúc làm việc, khi gặp gỡ mọi người, họ cố gắng duy trì sự bình an và chánh niệm.

Do đó, chúng ta cần có một chuẩn mực để đối chiếu, nhưng nó phải là kinh nghiệm của chính bạn, không phải là một ý tưởng. Chúng ta không thể thực sự học hỏi chỉ từ sách vở hay nghe người khác nói. Chúng ta học hỏi từ sự thực hành.

Để hiểu được sự bình an, trước hết bạn phải trở nên bình an đã, chỉ nghe người khác nói về sự bình an và cách đạt được nó thì không đủ. Hãy thực hành. Hãy tự mình kinh nghiệm điều đó.

Một khi đã kinh nghiệm được sự bình an, từ góc nhìn ấy, bạn có thể thấy rằng mình không cần phải tức giận hay thất vọng về mọi thứ như thế nữa. Điều đó là vô ích. Sự bất mãn làm hạ thấp ngưỡng khởi đầu bất an của bạn. Do đó, khi đã chứa đựng bất mãn trong lòng, nếu nghe hay nhìn thấy hay gặp gỡ một người làm những việc mà bạn không thích, sự bất mãn có sẵn ấy sẽ khiến bạn bùng nổ ngay. Đôi khi chúng ta thấy có những người bực bội, bất mãn chẳng vì lý do nào cả. Một người kể: “Cha tôi, bạn không thể nói gì với ông ấy được. Bạn chỉ cần nói gì đó, có lỗi lầm nhỏ nhặt nào đó là ông ấy bực mình, chửi rủa, la mắng liền. Vì vậy, tốt nhất là tránh mặt đi”. Bởi vì chúng ta luôn mang theo trong mình một nỗi buồn, một nỗi khổ, một sự bất toại nguyện nào đó, nên chỉ cần một sự bất an nho nhỏ thôi cũng đủ làm cho mình nổi nóng. Không phải tất cả là lỗi của người khác, mặc dù họ cùng chịu một phần trách nhiệm, nhưng không phải họ hoàn toàn sai (và mình là hoàn toàn đúng).

Bạn đang tham gia vào nó, mỗi khi có chuyện gì đó xảy đến trong cuộc đời bạn, hãy cố gắng tìm hiểu xem mình đang tham gia hay đang góp phần vào chuyện đó như thế nào, theo cách nào.

Trong ngành tâm lý học, họ dùng một thuật ngữ là – sự góp phần của quỷ dữ. Tôi không nhớ chính xác là ai đã nói điều đó, nhưng tôi đã từng đọc về nó – đó là một ý tưởng vĩ đại. Chúng ta tham dự và góp phần vào bất cứ những gì xảy đến trong cuộc đời mình. Ngay cả khi xem TV, khi có tin tức xấu nào đó trên chương trình thời sự, chúng ta liền bất mãn: “Đấy, nhìn đấy mà xem”. Trong tất cả mọi thứ đang diễn ra. Đôi khi họ nói: “Toàn là dối trá. Chúng nó toàn là bọn lừa đảo”. Bạn bực mình, thất vọng. Khi thất vọng, bạn có thể nào thất vọng mà không tự mình tham gia và góp phần vào đó được không? Bạn không thể.

Không ai có thể thực sự khiến bạn hạnh phúc, và cũng không ai có thể làm cho bạn đau khổ – trừ phi chính bạn tham dự vào việc đó.

Bạn xem TV hoặc vedio, ai đó đang cố nói đùa, diễn hài. Nếu thuần túy giữ chánh niệm, chỉ nghe thấy âm thanh chứ không phải lời nói, bạn sẽ không cười. Để cười được trong một trò đùa, bạn cần phải tham dự vào trong đó. Hãy hiểu điều này một cách thật sâu sắc. Tất cả mọi cảm xúc bạn kinh nghiệm được – đó là bởi vì bạn tham dự và góp phần vào trong đó. Hãy xem bạn làm việc này nhiều như thế nào trong suốt cả ngày. Nếu bạn không tham dự, nó sẽ không thể ảnh hưởng được đến bạn theo bất cứ cách nào. Tôi tham dự, tôi góp phần vì vậy tôi chịu trách nhiệm về hạnh phúc hay đau khổ của mình. Không ai có thể làm cho tôi cười nếu tôi không muốn cười. Tôi có thể giữ tâm bình thản dù bạn nói bất cứ điều gì. Ngay cả khi có người thọc lét (cù) bạn, nếu bạn không tham gia, bạn sẽ không cười. Bạn có thể làm được điều đó. Bạn có quyền làm điều đó. Hãy hiểu cái quyền của chính mình.

Tôi có cái quyền đó. Tôi có khả năng đó.
Tôi có thể giữ tâm mình bình thản. Tôi có thể giữ gìn sự bình an của mình. Tôi có thể giữ chánh niệm.
Tôi có sức mạnh ấy.

Nếu bạn nói: “Tôi chẳng làm được gì hết”, điều đó nghĩa là bạn không có quyền, bạn bất lực. Họ có thể làm bất cứ điều gì với bạn. Nếu bạn cho phép một người nào đó đến, nói với mình một lời và phá hủy toàn bộ trạng thái tâm của mình, khi đó bạn có thể nói gì – bạn có quyền hay anh ta có quyền? Nếu anh ta có quyền, thì anh ta có thể làm bất cứ chuyện gì với bạn, bất cứ lúc nào. Anh ta có thể phá hủy tâm trạng của bạn bất cứ lúc nào. Vậy ai cho anh ta cái quyền đó? Bạn cho anh ta cái quyền đó bằng cách tham gia cùng với anh ta. Và nếu bạn hiểu được điều đó, thì bạn sẽ cảm thấy có trách nhiệm về đau khổ của chính mình.

Sự bất mãn mang lại một điều chắc chắn: những việc rất nhỏ cũng dễ dàng đánh đổ được bạn.

Khi tâm đã có bất an, thì những sự việc nhỏ bé cũng có thể đánh đổ bạn. Bạn không thể giữ được sự quân bình. Nó khiến chánh niệm của bạn bị thu hẹp và khiến bạn trở nên thiển cận, hoặc thậm chí mù quáng. Khi sân hận cường độ mạnh, tâm con người trở nên mù quáng. Họ không thấy được cái nào đúng, cái nào sai, cái gì thích hợp, cái gì không. Vì vậy, những cảm xúc mạnh gây ảnh hưởng đến tâm bạn và khiến chánh niệm của bạn suy yếu. Chánh niệm suy yếu nghĩa là bạn trở nên mù quáng.

Nhưng khi chánh niệm suốt cả ngày, mọi ngày, bạn sẽ phát triển chánh niệm, chánh niệm ngày càng mạnh hơn và bạn có thể chánh niệm được trước khi bất cứ việc gì xảy ra.

Bạn đã chuẩn bị sẵn sàng. Ở trong trạng thái tâm đó, nếu có việc gì xảy đến, bạn cũng sẽ không phản ứng.

Phản ứng, Hành động và Ứng phó – ba từ có nghĩa tương đối gần nhau, nhưng không phải là một. Chúng khác nhau rất nhiều. Phản ứng nghĩa là nó diễn ra một cách tự động. Có ai đó đến và nhấn cái nút điều khiển của bạn, và bạn phản ứng một cách tự động. Phản ứng tự động đa phần là bất thiện. Dù bạn phản ứng bằng tâm tham, sân, ngã mạn, ghen tỵ hay ghen tuông, bất cứ cái gì, hầu hết các phản ứng tự động đều là bất thiện bởi vì thiếu chánh niệm. Nhưng khi thực hành chánh niệm, chúng ta ngày càng chánh niệm hơn, khi nghe, khi thấy việc gì đó, chúng ta không phản ứng, bởi vì đã có mặt chánh niệm cùng với phần nào trí tuệ và hiểu biết ở đó.

Do vậy, khi bạn cần làm điều gì đó đối với việc ấy, bạn ứng phó.

Ứng phó đến cùng với chánh niệm và hiểu biết, vì vậy nó có sự tự do, giải thoát. Ứng phó có tự do, còn phản ứng thì không.

Bạn muốn có tự do, giải thoát hay không? Điều đó tùy thuộc vào bạn. Bạn có thể huấn luyện tâm mình và được giải thoát. Hoặc bạn có thể cứ để tâm mình chạy hoang và bị trói buộc?

Ai làm chúng ta bị trói buộc hay giải thoát?
Chính những suy nghĩ của mình, chính cái tâm của mình.

Tâm si của mình, chính là tâm phóng dật, tâm thất niệm, lơ đãng. Càng lơ đãng, phóng dật, chúng ta càng ít tự do.

Càng chánh niệm chúng ta càng tự do.
Càng tự do, chúng ta lại càng có quyền lực.

Bởi vì những người không tự do là những người cảm thấy bất lực. Người tự do, giải thoát cảm nhận được nhiều quyền lực hơn. Chánh niệm làm cho bạn có quyền lực hơn và tự do hơn. Bạn không phản ứng một cách tự động, bạn hiểu rõ hoàn cảnh và tình huống, ngay cả khi có người đến nói những điều tồi tệ với bạn, bạn thấu hiểu được con người đó, trạng thái tâm của anh ta, tại sao anh ta ăn nói như vậy, và khi đó bạn có thể ứng phó, đáp ứng lại. Tôi không nói bạn đừng nói gì hay chạy trốn đi nơi khác, bởi vì điều đó không giải quyết được vấn đề. Hãy hiểu người ta, hiểu rõ hoàn cảnh và giữ chánh niệm của bạn. Hãy làm những việc gì đúng đắn, cần thiết, rồi bạn sẽ có quyền lực (đối với tâm mình) và tự do. Và bạn cũng không hề đánh mất lòng tự trọng của bản thân.

Nếu phản ứng và làm điều gì đó còn tệ hơn, sau đó bạn sẽ cảm thấy hối hận. Cảm giác hối hận thì không phải là tốt đẹp gì, bạn sẽ đánh mất lòng tự trọng. Bạn sẽ cảm thấy: “Mình vừa làm một việc xấu”. “Người ta làm việc xấu, nhưng mình còn làm một việc xấu hơn họ!”. Nó làm suy giảm khả năng đánh giá của bạn, và sẽ khiến bạn mắc sai lầm. Khi chánh niệm, bạn sẽ ít sai lầm hơn. Bạn vẫn có thể mắc sai lầm, nhưng chỉ là những sai lầm nhỏ, và bạn có thể nhanh chóng tự điều chỉnh mình mà không để mắc sai lầm lớn hơn. Nhưng khi không có chánh niệm, bạn có thể nói hay làm điều gì đó tồi tệ, và khi đó sẽ rất khó sửa chữa được nữa.

Bất mãn là một cái bẫy thường xuyên.



Nó là một cái bẫy.

Thực ra, bất cứ loại cảm xúc mạnh nào cũng là một cái bẫy cả.



Bởi vì nó không làm cho bạn tự do. Bất mãn khiến bạn bứt rứt và bất an. Khi bạn bất mãn, bạn trở nên bất an và điều đó làm cho bạn còn thất niệm hơn nữa. Bạn sẽ có xu hướng tiếp tục phạm thêm sai lầm. Bất an, bứt rứt, bối rối và dễ thay đổi. Khi mắc sai lầm, bạn trở nên bất an, bứt rứt và bởi vì muốn bảo vệ bản thân, bạn thậm chí sẽ công kích người khác, đổ lỗi cho họ và rồi phá hỏng mối quan hệ. Vì vậy, điều rất quan trọng là đừng phản ứng thái quá. Nó sẽ phá hỏng các mối quan hệ của bạn. Nó phá hủy lòng tin của mọi người dành cho bạn.



Ngay cả đối với các bậc cha mẹ, cũng cần phải lưu ý. Một số người nghĩ rằng mình sinh ra và nuôi dưỡng con cái thì họ có thể nói hay làm bất cứ điều gì tùy ý. Ở nhiều nước, cha mẹ cảm thấy họ sở hữu con cái, họ có thể làm bất cứ điều gì, nói bất cứ điều gì với chúng. Họ đánh đập, trừng phạt con cái. Ngay cả ở phương Tây, tôi cũng được nghe nhiều chuyện tồi tệ như vậy. Tôi từng nghe nói có một bà mẹ nhốt đứa con gái của mình trong nhà vệ sinh, giữa mùa đông giá lạnh. Đứa bé lạnh cóng, run rẩy, khóc lóc: “Mẹ ơi, cho con ra với”. Trừng phạt quá mức. Đó không phải là dạy dỗ, mà là tàn nhẫn. Bạn không dạy dỗ trẻ con theo cách đó.



Bất mãn lấy đi mất định tâm của bạn.

Khi bạn bất mãn, tâm không tập trung và định tĩnh.



Điều đầu tiên chúng ta cần làm là ý thức và cảm nhận trạng thái tâm đó: “Tâm không định tĩnh, bây giờ nó đang bất an”. “Tôi đang thất vọng, và những suy nghĩ động loạn đang đến”. Nó tước đoạt sự tập trung của bạn và lấy mất đi sức mạnh cần có để giao tiếp một cách thoải mái.



Để có sự hiểu biết lẫn nhau, chúng ta cần có sự giao tiếp thoải mái. Hãy dành thời gian để lắng nghe. Hãy lắng nghe một cách cẩn thận những gì người đối diện đang cố gắng nói ra và thể hiện. Không chỉ lời nói, mà quan sát cả những biểu hiện trên nét mặt, đôi mắt, giọng nói, âm lượng to nhỏ và thậm chí cả những cử chỉ của tay hoặc đầu, hay bất cứ điều gì khác. Bởi vì sự giao tiếp còn vượt xa khỏi ngôn từ. Để hiểu một con người, hãy nhìn và lắng nghe cả ngôn ngữ cơ thể của họ nữa. Hãy cố gắng hiểu cảm xúc của người ấy. Đó có thể là những người bạn làm việc cùng, xếp của bạn, hay những người trong gia đình, hoặc bất cứ ai. Hãy chú ý. Nếu bạn chú ý và lắng nghe thật cẩn thận, người đang nói chuyện với bạn sẽ bình tĩnh lại một chút.



Khi có người lắng nghe chúng ta nói, chúng ta sẽ thấy bình tâm trở lại. Nhưng khi bạn tranh cãi lại trước khi người đó nói xong những gì họ muốn nói, họ sẽ càng thêm bất an, thậm chí còn hét lên với bạn nữa, khiến cho quan hệ trở nên tồi tệ. Hãy chú ý đến chính mình, tới những cảm xúc của mình rồi chú ý đến người đối diện nữa. Đó là sự trưởng thành. Bạn phải làm điều đó trước, chứ đừng chờ người ta làm việc đó cho mình.



Hãy hiểu biết chính mình, giữ chánh niệm và định tĩnh càng nhiều càng tốt, và chú ý tới người khác nữa, đó là lòng nhân hậu.

Chú ý đến những gì người khác đang nói với mình cũng là sự tử tế và rộng lượng. Nếu bạn thực sự rộng lượng và nhân hậu, bạn sẽ chú ý.



Nếu không rộng lượng và tử tế, bạn không muốn lắng nghe. Bạn chỉ muốn nói những gì mình thích, chỉ “trút” cảm xúc của mình ra thôi. Vì vậy, ngay cả đối với con cái, chúng ta cũng phải lắng nghe chúng. Đó là lòng từ. Nếu bạn không sẵn lòng lắng nghe con mình hay vợ/chồng mình, bạn bè mình, làm sao bạn có thể nói mình yêu thương và quan tâm tới họ? Bằng cách chú ý, lắng nghe và cố gắng thấu hiểu những điều người khác đang nói và đang cảm nhận, chỉ bằng cách đó bạn mới thể hiện được lòng nhân hậu và tình yêu thương của mình.


Sự bất mãn khiến bạn trở nên phóng túng, vô kỷ luật. Kỷ luật và thu thúc nghĩa là bạn phải làm việc quan trọng nhất đầu tiên.

Chúng ta cần phải hiểu việc gì là quan trọng và có ý nghĩa, việc gì không. Càng chánh niệm thì bạn sẽ càng thấy rõ điều này: việc này là việc quan trọng, có lợi ích và ý nghĩa; việc kia không quan trọng, vô ích và không có ý nghĩa, nên tôi sẽ không phí phạm thời gian vào việc đó.

Những người không chánh niệm thả cuộc đời của họ trôi dạt theo dòng cảm xúc. Và đã trôi theo cảm xúc thì không có lựa chọn, bạn không thể có sự lựa chọn thực sự nào cả. Do đó, bạn trộn lẫn tất cả mọi thứ thành một mớ hỗn độn – việc có ý nghĩa và việc vô nghĩa, và trong cuộc đời bạn, việc vô nghĩa thì nhiều hơn nên bạn uổng phí rất nhiều thời gian để làm mấy cái việc vô ích đó. Suy nghĩ, chuyện trò… rất nhiều điều vô bổ.

Càng chánh niệm bạn sẽ càng hướng tới mục tiêu chất lượng và hiệu quả trong mọi việc mình làm.

Ngay cả khi xem một chương trình truyền hình, khi thấy nó không có ích lợi gì cho mình, không học hỏi được gì ở đó, nếu có chánh niệm bạn sẽ dừng lại không xem nữa.

Khi đọc báo, nếu chánh niệm, bạn sẽ chỉ đọc những mục có lợi ích cho mình. Tôi đọc chủ yếu những bài về sức khỏe mà tôi rất thích, về những trạng thái tâm và tâm lý con người. Nhưng nếu nó chỉ viết những chuyện vô bổ – không – tôi không thể đọc nổi, dù chỉ một trang. Đôi khi nhặt được tờ báo cũ, tôi lật qua lật lại xem và chẳng tìm thấy được cái gì đáng đọc cả. Chẳng đáng để mất thời gian.

Chúng ta không có nhiều thời gian để mà phung phí. Cuộc đời quá ngắn ngủi và quý giá làm sao.

Càng chánh niệm, bạn càng biết trân trọng thời gian của mình, trân trọng khoảng không gian của tâm mình hơn. Một thiền sinh đã nói: “Hãy coi tâm mình như một điện thờ trang nghiêm”.

Điện thờ là một nơi ngăn nắp và thanh tịnh, không bụi bẩn, không có những thứ bất tịnh – rất gọn gàng và thanh tịnh – không có bất cứ thứ đồ gì vô ích trong điện thờ. Nếu có thể, hãy biến tâm bạn trở thành một thiền đường trang nghiêm (một điện thờ). Vậy hãy quan sát tâm mình. Bạn có cho phép mọi thứ rác rưởi vào tâm mình không? Bạn có thực sự kiểm duyệt những gì thâm nhập tâm mình – từ mắt, từ tai, từ những gì bạn suy nghĩ không?

Kiểm duyệt là việc rất quan trọng, nếu không sẽ không có chút chất lượng, không có chút hiệu quả nào trong cuộc đời bạn. Bạn trở thành đối tượng để các cảm xúc giật dây.

Vậy hãy xem – bạn là chủ nhân hay là nô lệ của tâm mình?

Nô lệ của tâm mình nghĩa là nô lệ của các cảm xúc. Hãy nhìn sâu vào tâm mình và tìm câu trả lời trong đó. Tôi là chủ nhân hay nô lệ?

Bạn bước đi mà chẳng hề suy nghĩ, chẳng có một kế hoạch nào. Khi bạn quá xúc động, bạn chẳng còn nghĩ gì được nữa, bạn chẳng dự tính, chẳng vạch được kế hoạch gì cả. Bạn chỉ tiến tới trước và làm bất cứ điều gì cảm xúc bắt bạn phải làm. Bạn nổ tung lên và đôi khi cần đến cả tiếng đồng hồ để bình tâm trở lại, để làm chủ bản thân mình. Khi cảm xúc bùng nổ, tâm bạn trở nên ngày càng xáo động và bất an cả một thời gian dài sau đó. Và đôi khi bạn phải ăn năn, hối lỗi vì nó.

Sự bất mãn không để cho bạn thời gian, sự chú ý và năng lượng để làm những việc thực sự quan trọng của ngày hôm nay.

Khi buồn bực và thất vọng, bạn dành rất nhiều thời gian chỉ để suy nghĩ về chuyện đó. Bạn không thể sử dụng thời gian và năng lượng để làm bất cứ việc gì thực sự sáng tạo và hiệu quả. Quả là một sự phí phạm rất lớn về thời gian.

Bớt bất mãn nghĩa là bớt bất an hơn. Vì vậy, hãy cố gắng chánh niệm càng nhiều càng tốt, trong suốt cả ngày. Khi bạn lái xe trên đường, hãy thật chánh niệm. Nếu bạn không chánh niệm, bạn sẽ thấy rất bực với những người cùng giao thông trên đường. Ở đây hầu như lúc nào đường xá cũng rất thông thoáng, nên dễ lái xe hơn. Ở nhiều nơi khác đường đông đúc, rất khó di chuyển từ chỗ này đến chỗ khác. Bạn cảm thấy rất bực bội và căng thẳng – nhiều người còn la hét om sòm. Bạn thậm chí có thể để sự bực bội và thất vọng giết chết bản thân mình. Khi bất mãn, bạn không còn kiên nhẫn được nữa. Bạn nôn nóng, bứt rứt và khó chịu.

Sự bất mãn khiến bạn làm tổn thương đến người khác.

Bạn làm tổn thương đến người khác. Bạn trở nên thiếu tế nhị, thiếu tôn trọng và coi thường người khác. Có thể người ta đã làm điều gì đó sai, có thể đó là một lỗi lầm. Con người có thể vô tình làm điều gì đó sai trái – bởi vì tất cả chúng ta lúc này lúc khác, ít nhiều đều bất cẩn. Khi một người đã bực bội và thất vọng thì sẽ không thể hiểu được hoàn cảnh và không thể tha thứ.

Sự bất mãn khiến bạn trở nên bất công một cách vô lý và hung hăng, thù địch.

Bất công vô lý – bạn không còn công bằng nữa. Ngay cả đối với con cái, đôi khi bạn trừng phạt chúng quá mức, bạn không bảo ban, dạy dỗ mà chỉ “trút giận” sang chúng mà thôi.

Mỗi khi bất mãn, bạn công kích, ăn miếng trả miếng, buộc tội, làm tổn thương và đe dọa người khác. Quá nhiều điều tiêu cực diễn ra – điều này tiếp nối điều khác.

Sư bất mãn trưng ra những bộ mặt gớm ghiếc. A…điều này rất quan trọng – những bộ mặt gớm ghiếc. Cái gì làm cho con người trở nên xinh đẹp? Sự bình an, tĩnh lặng, lòng nhân hậu và sự định tĩnh. Hầu hết các vị thầy của tôi đều sống rất thọ. Một vị sống đến 104 tuổi. Tôi có một cuốn sách của ngài ở đây, bạn có thể thấy bức hình của ngài khi ngài tròn 100 tuổi. Rất tĩnh lặng và bình an. Rất tự chủ. Cho đến tận ngày cuối cùng của cuộc đời, ngài vẫn rất bình an và tĩnh lặng. Ngài chuẩn bị cho đám tang của mình trước khi chết.

Một vị thầy khác sống đến 90 tuổi – rất gầy, da nâu, già nua nhưng rất đẹp. Bạn chỉ muốn ở gần các ngài, muốn nói chuyện với các ngài. Vị thầy 90 tuổi này, đôi khi hay quên. Ngài rất gầy, người rất nhỏ, đôi khi tôi bế ngài lên và mang đi.

Đôi lúc ngài ăn sáng, sau đó ăn trưa rồi ngủ một giấc. Khi tỉnh dậy, ngài cứ nghĩ đã sang một ngày khác và nói: “Sao chẳng có ai mang cho tôi cái gì ăn sáng cả?”. Và mấy sư đệ tử hầu hạ bên cạnh ngài trả lời: “Vâng, vâng, có ngay đây ạ. Thầy đợi một lát nhé!”. Một lúc sau ngài nói: “Hình như tôi chưa ăn sáng phải không?”. Họ trả lời: “Bây giờ ngài ăn Catumadhu nhé!”. Catumadhu là mật ong, bơ, dầu thực vật và mật đường trộn lẫn với nhau. Đưa cho ngài đồ ăn, ngài ăn, và đưa một thứ đồ uống nào đó, ngài cũng uống.

Sau đó, ngài đi ngủ và khi thức dậy ngài nói: “ngày hôm qua chẳng ai cho tôi ăn cái gì cả, tôi chỉ ăn một ít catumadhu”. Nhưng ngài không bực mình, thất vọng, không kêu ca. Ngài chỉ thể hiện suy nghĩ và cảm xúc của mình. “Chẳng có ai cho tôi ăn gì. Tôi chỉ ăn catumadhu và uống một ly nước hoa quả.
Ngày hôm qua tôi chỉ được ăn vậy thôi”. Ngài luôn luôn vui vẻ.

Đôi khi tôi ngồi cạnh ngài, nói chuyện và làm việc này việc kia cho ngài, rồi nửa giờ sau ngài hỏi: “Con là Jotika phải không?”. Đôi lúc ngài chẳng nhận ra người đang nói chuyện với mình là ai. Nhưng ngài rất bình an và tĩnh lặng. Ngài hay quên, quên rất nhiều. Nhưng ngài vẫn giữ được sự bình an, tĩnh lặng, tâm xả, lòng khoan dung, sự chấp nhận, tất cả những đức tính ấy. Chúng tôi thực sự yêu thương ngài.

Khi ngài mất, ngài chẳng phải chịu chút đau đớn nào. Ngài ăn sáng xong rồi nói: “Tôi cảm thấy hơi thắt ở bụng và ngực, tôi đi ngủ đây”. Một vị sư trẻ giúp ngài nằm xuống, rồi ngài ngủ và mất. Không hề đau ốm chút nào.


Khi ở gần những người như thế, bạn mới hiểu được thế nào là cái đẹp. Cái đẹp của trái tim. Cái đẹp của hiểu biết, sự chấp nhận, lòng khoan dung, sự bình an và tĩnh lặng. Đó là cái đẹp đích thực.

Chúng ta thường nghĩ nhiều đến cái đẹp của khuôn mặt và cơ thể. Thế còn cái đẹp của trái tim và tâm hồn thì sao? Bạn có thể rèn luyện mình để trở nên ngày càng đẹp hơn khi ngày càng lớn tuổi. Bạn có thích ý tưởng ấy không? Tôi rất thích nó. Tôi đang cố gắng. Tôi muốn trở nên ngày càng đẹp hơn khi lớn tuổi dần. Tôi hạnh phúc khi thấy mình ngày càng già đi, bởi vì tôi biết mình sẽ đẹp hơn. Vì vậy, đừng có buồn khi thấy mình già đi. Điều đó tốt chứ có gì xấu đâu.

Sự bất mãn khiến khuôn mặt bạn chai đá, và dạ dày rát bỏng.

Mỗi khi bất mãn, dạ dày của bạn tiết thêm nhiều axit. Và khuôn mặt của bạn cũng trở nên chai cứng như đá. Không còn mềm mại và dịu dàng nữa. Rất xấu. Ngày này qua tháng nọ, biết bao nhiêu niềm vui, năng lượng, nghị lực, thời gian và tiền bạc của bạn đã bị sự bất mãn lấy đi mất? Bạn đã lãng phí bao nhiêu – tiền bạc, thời gian, nghị lực, năng lượng, niềm vui…bạn đang phung phí nó. Thay vì an vui, bạn lại khổ sở, phiền não, buồn bực và thất vọng. Ai đang làm điều đó? Bạn đang tham dự, đang góp phần vào đấy thôi. Thực ra bạn đang tạo ra nó bằng chính những suy nghĩ của mình. Chúng ta mua chiếc xe mới, bởi vì nó hiệu quả hơn. Chúng ta xây nhà mới cũng bởi vì nó hiệu quả hơn. Nhưng hãy nghĩ nhiều hơn đến cho thân và tâm của bạn. Hãy làm cho thân tâm bạn hiệu quả hơn. Hãy bảo tồn năng lượng của bạn. Chúng ta chỉ có một lượng thời gian và năng lượng hạn chế.

Hãy tập sống có trách nhiệm với chính mình. Bạn chịu trách nhiệm về hạnh phúc của chính mình, hãy làm cho mình hạnh phúc, bình an, tĩnh lặng và yêu thương.

Thời điểm để bạn chấm dứt sự bất mãn chính là ngày hôm nay. Đừng đợi đến ngày mai. Chính là ngày hôm nay – là lúc này.

Chính lúc này.
Hãy tự cho mình cơ hội để nguội trở lại, trầm tĩnh lại. Mỗi khi có chuyện gì xảy đến và làm bạn thất vọng, hãy dành thời gian hành thiền, thậm chí chỉ trong hai phút thôi. Thở vào, thở ra, thư giãn khuôn mặt, thư giãn cánh tay của bạn. Bởi vì khi bực bội và thất vọng, khuôn mặt của bạn trở nên căng thẳng, hai tay của bạn cũng căng cứng. Vì vậy, mỗi khi bực bội, hãy cảm nhận khuôn mặt và cánh tay của mình và thư giãn ra.

Ngay cả khi chỉ hành thiền trong vòng hai phút, nó cũng giúp cho bạn rất nhiều. Và nếu bạn có thời gian thì hãy hành thiền thêm chút nữa, trầm tĩnh trở lại và xem điều tốt nhất mình có thể làm bây giờ là gì. Hãy cố gắng hết mình. Chúng ta luôn luôn có thể cố gắng làm mọi việc tốt hơn, ngay cả bằng những cách rất nhỏ, chúng ta luôn có thể làm mọi việc tốt đẹp hơn. Vì vậy, hãy cố gắng hết mình.

Khi nghe đến câu “cố gắng hết mình” – tôi lại nhớ đến một bài hát của đất nước này. Tôi không nhớ lời của cả bài, nhưng nhớ được một vài dòng. Đoạn đầu tiên là: “Ôi Thượng đế, thật là khó để khiêm nhường khi bạn đang làm hết mình”. Câu cuối cùng là: “Ôi Thượng đế, thật là khó để khiêm nhường, nhưng con đang cố gắng hết mình”.

Đã ai từng nghe bài này chưa? “Ôi Thượng đế, thật là khó để khiêm nhường, nhưng con đang cố gắng hết mình”. Một đoạn khác là: “Ôi Thượng đế, thật khó mà khiêm nhường khi bạn hoàn hảo về mọi mặt”. Nhưng thật khó để mà hoàn hảo về mọi mặt. Đúng vậy, thật khó để mà khiêm nhường bởi vì tôi đang cố gắng hết mình. Tôi cố gắng làm hết mình. Đó chỉ là nói khoác. Tôi có thể làm mọi việc tốt hơn, nhưng tôi lại không làm, chỉ nói sẽ cố gắng hết mình mà thôi. (Bài hát Thật khó để khiêm nhường của Mac Davis).

Nhưng dù sao, ngay cả khi bạn không cố gắng hết mình, thì cũng nên tha thứ cho chính mình. Đừng để mình bất mãn. Đừng tự hủy hoại mình bằng cách suốt ngày lo lắng và bất mãn. Đừng tự hủy hoại chính mình. Khi tức giận là bạn đang tàn phá thân tâm mình. Trạng thái tâm tiêu cực ấy sẽ đầu độc cơ thể bạn. Bạn đang tự đầu độc thân tâm mình.

Thực ra, không có ai làm tổn thương chúng ta bằng chính chúng ta làm tổn thương mình.
Chúng ta tự làm tổn thương mình bằng cách tiếp tục nuôi dưỡng những suy nghĩ tiêu cực.

Khi bạn bị stress, căng thẳng quá mức, bạn sẽ càng dễ bị kích động. Khi bạn cảm thấy rất stress, đừng tiếp tục làm việc gì nữa cả, đừng đi gặp ai hết. Hãy bỏ đấy, tìm một chỗ yên tĩnh và bình yên, dù rằng chỉ trong ít phút ngắn ngủi, 10 phút, 15 phút. Hãy bỏ đi. Hành thiền một chút và thư giãn. Hãy ra công viên, hoặc nếu bạn đang lái xe, hãy đỗ xe lại chỗ nào đó và ngồi trên xe nghỉ ngơi, thư giãn. Thư giãn, hành thiền. Thậm chí chỉ 5 phút thôi. Khi quá stress, bạn rất dễ bị kích động. Khi bị kích động, bạn càng nhanh chóng bị bất mãn. Vì vậy, đừng để điều đó diễn ra. Mỗi khi bạn cảm thấy mình đang bị stress quá mức, hãy nghỉ ngơi ngay lập tức.

Nhưng nếu bạn học được cách hành thiền trong suốt cả ngày, bạn có thể nghỉ ngơi ngay tại chỗ, ngay tại nơi làm việc hay ở nhà, bất cứ chỗ nào, và hành thiền – tại bất cứ chỗ nào bạn đang ở.

Khi đã tự tu tập đến mức đó, bạn không cần phải đi đâu cả, bạn có thể hành thiền ở bất cứ nơi nào.

Một người bạn của tôi, anh ấy làm việc rất vất vả, làm rất nhiều giờ mỗi ngày. Anh ấy thực sự rất yêu thích công việc của mình. Ngay cả khi bạn yêu thích công việc mình làm, đôi khi bạn cũng rất mệt mỏi. Bạn phải làm việc với nhiều người, và đôi khi mọi người gây rất nhiều khó chịu cho bạn. Ngay cả khi bạn cố gắng kiên nhẫn và chánh niệm, nhưng cũng có lúc vượt quá sức chịu đựng. Bạn có biết anh ấy làm thế nào không? Có ai đoán được không? Tôi nghĩ tôi đã kể chuyện này một lần rồi. Anh ấy vào nhà vệ sinh, đóng cửa lại và ngồi trên bệ xí để hành thiền. Vì vậy, không ai có thể đến và làm phiền. Không ai có thể làm phiền được. Ngồi đó 5 phút để hành thiền rồi đi ra, rất thư giãn.

Một lời khuyên rất tốt. Đôi khi bạn thực sự phải làm như thế. Đừng quên lời khuyên đó.
Hãy để quanh mình những thứ có thể ngay lập tức gợi lên cho bạn những suy nghĩ tích cực, mỗi khi đưa mắt xuống bạn sẽ nhìn vào nó.

Ở nhà, đừng treo những bức tranh gây cho bạn cảm giác khó chịu. Nếu có thể, hay cất chúng đi và treo một tấm hình phong cảnh thật đẹp, hoặc nếu bạn thích, một bức hình Đức Phật thật đẹp và tĩnh lặng, hay một bức tranh vẽ, bất cứ thứ gì khiến bạn cảm thấy bình yên.

Nếu bạn có một bức tranh phong cảnh thật đẹp với ngọn núi, một ngọn núi đá với cây cối và hồ nước, một ngọn núi tuyết phủ, một hồ nước trong vắt in bóng cây cối và núi rừng – hãy tìm một bức tranh như thế – và treo ở gần chỗ của bạn. Mỗi khi nhìn nó, bạn sẽ trở nên thật bình an và tĩnh lặng.

Ngọn núi tượng trưng cho sức mạnh – không lay động. Ngọn núi đá – bạn không thể làm nó lay động được. Rất vững chắc. Dù cho gió bão mạnh đến đâu, ngọn núi đá vẫn không hề lay động. Nhưng cây cũng là một biểu tượng. Khi gió mạnh đến, nó nhường bước. Nó không bị gẫy. OK, nhường bước, nhường bước, cho nó qua và rồi lại trở lại với vị trí ban đầu của mình. Tôi hay nhìn cây bạch đàn trong chùa mà tôi đã trồng ngày trước, một số cây bây giờ rất lớn, rất cao – chúng là những cây cao nhất trong chùa. Khi gió mạnh thổi đến, chúng chỉ uốn cong xuống. Và sau khi hết gió, chúng lại trở lại như ban đầu. Chẳng có vấn đề gì cả. Rất mềm dẻo. Cây cối cho bạn một biểu tượng và ý niệm về sự mềm dẻo, linh động.

Hãy linh động. Đừng cứng nhắc.
Nếu cứng nhắc, bạn sẽ gẫy, bạn tự bẻ gẫy chính mình. Hãy mềm dẻo và linh động.

Tuyết tượng trưng cho sự mát mẻ, yên tĩnh. Rất mát mẻ và bình an. Và mặt hồ giống như một tấm gương – tượng trưng cho sự tĩnh lặng, bình an, lắng đọng và trong sáng, phản chiếu tất cả mọi thứ. Một bức tranh như vậy sẽ nhắc nhở cho bạn về những cảm xúc đó. Nếu bạn nắm bắt được ý nghĩa của bức tranh, trở nên quen thuộc với nó mỗi khi nhìn vào, hãy nhìn thật kỹ và cảm nhận nó. Rất bình yên, vững vàng, mát mẻ và trong sáng. Mỗi khi nhìn bức tranh, nó gợi lại cho bạn cảm giác bình yên.

Xung quanh bạn có những thứ để nhắc nhở, khiến cho bạn cảm thấy chánh niệm hơn, bình yên hơn và mềm dẻo, linh động hơn. Những điều này rất, rất quan trọng. Bạn không nên để các loại báo hay tạp chí xung quanh làm quấy nhiễu tâm mình. Điều tệ hại nhất bạn tự làm cho chính mình là đọc báo lúc sáng sớm. Một việc tồi tệ nhất nữa là bật TV lên và xem tin tức. Tôi muốn dành ít phút nữa để nói thêm vài lời với các bạn. Hãy suy xét kỹ những từ này và xem bạn có nhìn ra được những loại cảm xúc đó trong mình hay không.

Trạng thái đầu tiên là: Sân, lạnh lùng, câm lặng.

Bạn đã từng gặp người nào như thế bao giờ chưa? Rất lạnh lùng, ngấm ngầm và im lặng, bạn có thể cảm nhận được người ấy có rất nhiều tâm sân và hay chỉ trích người khác.

Một số người, mặc dù họ chẳng nói lời nào, nhưng chỉ cần qua cái nhìn của họ, bạn có thể thấy anh ta/cô ta đang đánh giá, phán xét và chỉ trích. Họ không hiểu biết, không chấp nhận và không tha thứ.

Mỉa mai – một số người rất hay mỉa mai.
Hay cáu giận, dễ kích động – đó đều là những từ chỉ tâm trạng tiêu cực.
Nhưng hãy xem cho kỹ xem bạn có thể tìm thấy những trạng thái cảm xúc như thế trong chính bản thân mình hay không.
Oán giận, Tàn nhẫn, Chua cay, Hay gây sự, Ác ý, Hờn dỗi, Giận dữ mù quáng – đó thật là những điều kinh khủng.

Bực dọc, Oán ghét, Căm thù, Thù địch, Nhạo báng.

Từ ngữ tiếng Anh thật nhiều mầu sắc. Trong tiếng Miến Điện chúng tôi không có nhiều từ vựng để diễn tả các cảm xúc tâm lý tiêu cực như vậy. Thực sự là không có. Để dịch những từ này sang tiếng Miến Điện là điều rất khó đối với tôi. Quả là không thể. Hãy hỏi bất cứ người nào nói tiếng Miến ở đây mà xem, chúng tôi không có nhiều từ như vậy. Ngôn ngữ tiếng Anh thật đa dạng.

Sợ hãi, Bất an, Bứt rứt, Lo ngại, Bồn chồn hốt hoảng, Lo sợ, Khiếp đảm – rất nhiều ngữ nghĩa khác nhau.
Nghi ngại, Lo lắng, Day dứt, Cáu kỉnh, Kinh sợ, Hãi hùng, Kinh hoàng, Hoảng loạn.

Tất cả những từ này ở trong tiếng Pali chỉ là DOSA – sân. Chỉ một từ trong ngôn ngữ Pali, DOSA.

Nó chứa tất cả mọi nghĩa ấy.
Ghê tởm, Khinh miệt, Khinh bỉ, Coi thường, Ghét cay ghét đắng, Ác cảm, Chán ghét, Khiếp sợ.
Rất nhiều sắc thái cảm xúc tiêu cực.

Xấu hổ, mặc cảm, tội lỗi, ngượng ngaajo, buồn tuổi,nhục nhã, hối tiếc, ăn năn, hối lỗi, điên tiết, thịnh nộ, oán hận, phẫn nộ, bực tức, căm phẫn, phật ý, chua cay, thù oán, phiền muộn, cáu kỉnh, thù hằn, căm ghét, thô bạo, buồn bã, sầu khổ, đau buồn, ủ rũ, u sầu, u uất, tự thương hại bản thân, cô đơn, chán ngán, thất vọng, trầm cảm, phiền muộn.

Tất cả chỉ có nghĩa là dosa – sân. Chỉ một từ duy nhất.

Tôi muốn các bạn hiểu một từ này – DOSA, sân. Tất cả các cảm xúc tiêu cực đó đều là tâm sân. Đức Phật dạy: “Sadosam va cittam ’sadosam cittan’ti pajānāti” (Khi tâm có sân, vị ấy biết rõ tâm đang có sân). Khi bạn có những suy nghĩ tiêu cực như vậy, hãy nhìn chúng một cách thật cẩn thận và hiểu rằng chúng là tâm sân. Không phải là tâm sân của bạn – nó không thuộc về bạn. Nó không phải là một ai cả. Nó chỉ là một cảm xúc, một suy nghĩ mà thôi.

Càng nhìn rõ những cảm xúc và suy nghĩ tiêu cực, chúng càng ít nổi lên. Và bạn càng làm chủ được chúng. Hãy hiểu rõ những từ này. Chúng rất quan trọng.

Rừng thiền Sóc Sơn
Mùa xuân về, 2013.

Thiền Sư Sayadaw U Jotika

GIẢI VỀ Ý NGHĨA CHỈ TỊNH THEO THẮNG PHÁP YẾU HIỆP

TỔNG QUÁT

Bài kệ dẫn nhập của Ngài Anuruddha.

Giải về biến hình vận hành của Danh Sắc qua ý nghĩa Vô ngã, ngài Anuruddha dẫn giải bằng hai lối: Duyên sinh (Paticcasamuppaada) và duyên hệ (Pa.t.thaana). Với hai phương thức tu tập: Chỉ tịnh (Samatha) và Minh sát (Vipassanaa).

Ðoạn kệ dẫn nhập, Ngài viết:

” Samathavipassaana.m Bhaavanaanamito para.m Kamma.t.thaana.m pavakkhaami Duvidhampi yathakkama.m”.

Nói đến hợp từ Kamma.t.thaanasa”ngaha tức là cách giải yếu lược tóm thâu các án xứ (Chỉ tịnh và Minh sát).

Kamma.t.thaana.m sa”ngaha = Kamma.t.thaanasa”ngaho.

Về ý nghĩa đoạn kệ: từ “Bhaavanaa” có nghĩa là pháp cần phát triển, cần làm hiển lộ.

Bhaavetabbaati = Bhaavanaa.

Hay pháp nào mà Bậc trí cần làm sanh khởi, hiển lộ ở bước đầu tiên cũng như sau cùng trong một quá trình tiến hóa, thì gọi là Bhaavanaa.

Về mục đích cũng như phương thức tu chứng, Bhaavanaa được phân loại có hai: Samathabhaavanaa và Vipassanaabhaavanaa, hay Chỉ tịnh tiến đạt và Minh sát tiến đạt.

1. CHỈ TỊNH TIẾN ÐẠT (Samathabhaavanaa)
   

“Samatha hay Chỉ tịnh ” có nghĩa là tĩnh lặng, an tịnh, không xao động. Nhưng ở đây, nên hiểu theo ý nghĩa giới hạn hơn. Theo lời giải tự:

“Kilesasametiiti = samatho”.

Sự lắng đọng phiền não gọi là Samatha. Như sự nhất tâm trong tâm Ðại thiện và Sơ thiện sắc giới.

Một lối giải thích khác:

“Citta.m sametiiti = samatho“: trạng thái làm cho các thiền chi tế nhị hơn, gọi là Samatha. Như sự nhất tâm trong Nhị Thiền Thiện và Tố cho đến Ngũ thiền Thiện và Tố.

Sở dĩ có ba lời giải thích như vậy là vì muốn nói đến ba trường hợp sau:

– Hành giả, nếu là phàm tam nhân, khi tu tập án xứ Chỉ tịnh, nhờ chuyên cần vị này chứng đạt thiền tầng thứ nhất: Sơ thiền Sắc giới – tâm hành giả bấy giờ được vắng lặng, chính nhờ đã ngăn trừ các triền cái bởi các tâm Ðại thiện và Sơ Thiện Sắc Giới đã chứng đạt. Samatha ở đây được chỉ cho sự lắng dịu phiền não.

– Ðối với vi Alahán thiền khô, các Ngài muốn sử dụng thiền hiệp thế, khi ấy các Ngài dùng tâm Ðại tố để triển khai án xứ chỉ tịnh cho đến khi chứng đạt Thiền tố thứ nhất. Giai đoạn này khác hẳn với phàm nhân, nghĩa là tâm Ðại tố và Sơ thiền sác giới không còn phải giữ vai trò ngăn trừ phiền não nữa mà chỉ là sự nhất tâm trong một án xứ chỉ tịnh nào đó. Ở đây, samatha được chỉ cho tâm an tịnh.

– Hành giả sau khi chứng đạt Sơ thiền, chuyên cần tu tập các án xứ chỉ tịnh và chứng thiền tầng thứ hai: Nhị Thiền Sắc Giới. Thứ tự như thế cho đến khi chứng đạt thiền tầng thứ năm. Ở giai đoạn này những tâm Ðại thiện và những tâm Thiền thiện sắc giới hay Tâm Ðại Tố và Thiền Tố Sắc Giới, các tâm này không còn phải ngăn ngừa các triền cái nữa mà chỉ giúp cho tâm định khắn khít với án xứ hơn và cũng ở các giai đoạn này, hành giả loại bỏ các thiền chi thô thiển theo trình độ thiền chứng, nghĩa là Nhị thiền bỏ Tầm, Tam thiền bỏ Tứ, Tứ thiền bỏ Hỷ và Ngũ thiền bỏ Lạc. Trường hợp này, Samatha chỉ cho trạng thái làm cho các thiền chi tế nhị hơn.

Samatha được phân loại có hai:

1) Parittasamatha (Hy thiểu chỉ tịnh), tức thiền chỉ tịnh của người chưa đạt đến kiên cố định, nghĩa là các thiền chi hay Ðổng lực Thiện và Tố còn quá yếu ớt.

2) Mahaggatasamatha (Ðáo đại chỉ tịnh) tức thiền chỉ tịnh của người đạt đến kiên cố định. Ơû trình độ này, các tâm Ðại thiện và đại tố vô cùng mãnh liệt, khắn khít với cảnh án xứ. Các thiền chi có khả năng áp chế triền cái.

1. MINH SÁT TIẾN ÐẠT (Vipassanaabhaavanaa)
   

Vipassanaa được giải thích rằng:

“Ruupaaci-aaramma.nesi pa~n~nattiiyaa ca nicca sukha attasubha sa~n~naaya ca visesena naamaruupabhaavena vaa aniccaadi- aakaarena vaa passatiiti = Vipassanaa”

“Sự quán xét các cảnh xuyên qua ý nghĩa Danh Sắc, để không còn ý thức giả lập: Danh và Nghĩa chế định. Hay sự quán xét sáng suốt thực tướng các cảnh qua các ý nghĩa Vô thường – Khổ não – Vô ngã và Bất tịnh, để không còn định kiến Thường- Lạc – Ngã – Tịnh. Sự quán xét đó được gọi là VIPASSANAA hay MINH SÁT.”

Hay một lời giải thích:

“Pa~ncakkhandhesu viividhena aniccaadi – aakaarena passatiiti = Vipassanaa”

“Sự quán xét thấy Ngũ uẩn là Vô thường, Khổ não, Vô ngã và Bất tịnh, gọi là Vipassanaa“.

Ơû lời giải thứ nhất, hiểu theo văn tự, Vipassanaa được định nghĩa như sau:

Theo lối chiết tự, Vii có nghĩa là “thù diệu, đặc thù”. Passanaa là: “sự thấy sáng suốt”. Như vậy, Vipassanaa là sự nhận thấy sáng suốt một cách đặc thù. Như lời định nghĩa sau:

“Visesena passatiiti = Vipassanaa”.

Về ý nghĩa thứ nhất của Vipassanaa có hai khía cạnh:

– Quán xét các cảnh theo phương diện Danh và Sắc.
– Quán xét các cảnh qua bốn ý nghĩa: Vô thường – Khổ – Vô ngã và Bất tịnh.

Các sự thẩm quán này được gọi là thù thắng, đặc thù, vì rằng các cảnh do mắt, tai, mũi, lưỡi, thân và ý nhận thức, bản chất của chúng chỉ là Danh hoặc Sắc, nhưng thường chúng sanh chỉ nhận thức trong khuôn lối giả lập, theo một định thức cố hữu: Mắt nhìn cảnh sắc nhận thức: đây là vật này, ấy là vật kia. Các căn còn lại cũng nhận thức thế, đó là tiếng hay, tiếng xấu; là hương thơm, mùi thối; là vị ngon, vị dở; là êm ái, là bức xúc; là vừa lòng, nghịch ý… Sự ngộ nhận những giả lập như vậy được gọi là sự nhận thức thông thường, gọi là “thông thường” vì phần đông chúng sanh đều ngộ nhận.

Sự nhận chân các cảnh, đó là sự quán xét vạn hữu theo phương diện Danh và Sắc.

Khía cạnh thứ hai tức là quán xét các cảnh theo bốn tính chất: Vô thường, Khổ não, Vô ngã và Bất tịnh.

Các cảnh do các căn môn nhận thức luôn mang tính sanh diệt, tiếp nối đổi thay, mà phần đông chúng sanh đều ngộ nhận: cảnh và thức đều trường tồn, là vĩnh hằng, là bất biến dịch, có chăng là sự chuyển dời theo một quy luật tuần hoàn mang tính ổn định, từ đó mà nảy sinh kiến chấp: vạn hữu là Thường, Lạc, Ngã, Tịnh. Ðể so sánh điều này, cũng như người ngắm bức tranh, họ nhìn thấy nhà cửa, phố xá, núi non, người vật… mà họa sĩ đã vẽ vào đấy, nhưng họ không thấy được sự chuyển động thay đổi, cử động của những cái mà họlà người, vật, phố xá, nhà cửa,… trong bức tranh đang nhìn. Cũng vậy, các cảnh thức do các căn môn nhận bi?t của chúng sanh cũng giống như cái nhìn của người xem tranh, không biết rằng nó luôn luôn thay đổi, sanh diệt, chuyển tiếp và không bao giờ ở trạng thái ổn định.

Như thế, tâm ghi nhận, quán xét các cảnh có thể là bất thiện, thiện tương ưng, thiện bất tương ưng. Nhưng chỉ sự quán xét nào bằng tâm thiện tương ưng trí mới là sự quán xét theo Minh sát. Nghĩa là thấy rằng: các vạn hữu đều mang những tính chất Vô thường – Khổ não – Vô ngã và Bất tịnh.

Nói về ý nghĩa thứ hai của Minh Sát – Vipassanaa – “Pa~ncakkhandhesu viividhena aniccaadi – aakaarena passatiiti = Vipassanaa” (Sự quán xét thấy Ngũ uẩn là Vô thường, Khổ não, Vô ngã và Bất tịnh, gọi là Vipassanaa).

“Vi” trong nghĩa Vipassanaa của lời giải tự trên, có nghĩa là ” chi tiết, khía cạnh”. Passanaa là “sự thấy sáng suốt”. Như vậy, Vipassanaa có nghĩa là ” Sự thấy sáng suốt ở mỗi khía cạnh: Vô thường – Khổ não – Vô ngã và Bất tịnh”.

Thông thường chúng sanh đều mang kiến chấp: Thân và Tâm thức là thường hằng, là an lạc, là bản ngã, là thiện mỹ. Những kiến chấp sai lầm này có thể là những tâm bất thiện, thiện bất tương ưng và cả thiện tương ưng. Chỉ khi Tâm Ðại thiện tương ưng Trí dùng trong quán xét bốn tính chất của Ngũ uẩn như đã nói, mới gọi là Minh sát.

Vipassanaa phân loại có 3:

1) Sa”nkhaaraparigga.nhanaka Vipassanaa: Hành quán minh sát.
2) Phalasamaapatti Vipassanaa: Thiền quả minh sát.
3) Nirodhasamaapatti Vipassanaa: Thiền diệt minh sát.

Với ba minh sát này, Hành quán minh sát (Sa”nkhaaraparigga.nhanakavipassana) không nhất thiết phải là Lợi Quán (Tikkha) hay Trì Quán (Manda)
[*], cả hai đều có thể đạt đến tâm Ðạo, khác nhau chỉ là nhanh hay chậm. Nghĩa là, nếu Minh sát trì quán sẽ chứng được Thánh Ðạo chậm hơn và Tầng Thánh Ðạo này gọi là Pandaabhi~n~naamagga (Trì trí đạo). Ðối với Minh sát lợi quán thì sẽ chứng đạt nhanh hơn và tầng Thánh này được gọi là Khippaabhi~n~naamagga (Lợi trí đạo). Về Thiền quả minh sát, cần phải là Lợi quán (TikkhaVipassanaa), vì sự minh sát này là nhân giúp cho Tâm quả sanh khởi mà không cần sự trợ giúp của tâm đạo như trong lộ đắc đạo. Tuy nhiên, đối với vị thuần thục, tự tại thì trì quán minh sát (MandaVipassanaa) cũng có thể nhập thiền quả được.



[*]Tikkha và Manda ở đây không nói cho thời điểm tái tục (mà thường dùng là lợi căn và độn căn). Tikkha và Manda này là chỉ cho thời điểm Minh sát trước khi nhập thiền – N.D.
[*]
Riêng về Thiền Diệt Minh Sát thì cần ở mức quân bình, nghĩa là không Trì quán mà cũng không Lợi quán. Vì đây là Minh sát mà khi hành giả tu tập, đồng thời cũng triển khai Thiền chỉ tịnh. Do đó, Minh sát này còn gọi là Song hành Minh sát (Yuganandha Vipassanaa).
Trong Tập Sớ Giải Visuddhimagga- atthakathaa và Pa.tisambhidaamagga- atthakathaa, các Vị A-xà-lê giải thích ba Minh sát này như sau:
“Vipassanaa panesaa tividhaa hoti sa.nkhaarapariga.nhanakaVipassanaa, phalasamaapattiVipassanaa, nirodhasamaapattiVipassanaati. Tattha sa.nkhaarapariga.nhanakaVipassanaa mandaa vaa hotu tikkhaa vaa maggasapada.t.thaana.m hotiyeva. PhalasamaapattiVipassanaa tikkhaava va.t.tati maggabhaavanaasadisaa. NirodhasamaapattiVipassanaa pana naatimanda, aatitikkhaa va.t.tati. Tasmaa eso naatimandàya naatitikkhàya Vipassanàya te sa”nkhaare vipassati.”
Ba Minh Sát này: Hành Quán Minh Sát – sự suy xét các pháp hành Danh và Sắc để chứng các tầng Thánh Ðạo, Thiền Quả Minh Sát – sự quán xét Danh và Sắc để nhập Thiền quả, Thiền Diệt Minh Sát – sự thẩm sát các thiền tầng Ðáo Ðại để nhập Thiền diệt.
Ðối với Hành Quán Minh Sát, như đã nói Lợi Quán hay Trì Quán đều là nhân cận giúp cho tâm Ðạo. Riêng Thiền Quả Minh Sát, thì cần là Lợi Quán. Minh sát này thì cũng giống như sự phát triển các chi đạo trong tâm Ðạo (vì Minh sát này tuy lấy cảnh là các Pháp hành, song chỉ lấy đó (pháp hành) để nhàm chán, hướng viễn ly chứ không chấp giữ, vả lại, Thiền Quả Minh Sát là nhân hỗ trợ cho tâm quả hiện khởi lấy cảnh là Nip -bàn, cũng như tâm Ðạo giúp cho tâm Quả sanh khởi trong Lộ Ðắc đạo). Về Thiền Diệt Minh Sát thì phải trung hòa Lợi quán và Trì Quán (vì rằng nếu Trí minh sát chậm chạp, yếu ớt thì Hành giả sẽ nghiêng nặng về Ðịnh, mà tâm định quá mạnh thì tâm và sở hữu không thể diệt, chỉ ở trong trạng thái yên tịnh, và ngược lại, nếu Trí minh sát quá mạnh mẽ, nhạy bén thì hành giả chỉ suy xét về thực tính pháp hành. Ðiều này chỉ cần đến Thiền quả chứ không là Thiền diệt).
Sau đây là một số lời giải tự tiếng Kamma.t.thaana trong câu kệ dẫn nhập, trích từ Visuddhimaggamahaatikaa.
Theo bộ sách này, Kamma.t.thaana có nghĩa là nền tảng để triển khai “Chỉ tịnh và Minh sát”.
Kamma.t.thaana chiết tự có hai tiếng: kamma + .thaana. Kamma có nghĩa là việc làm (Kamma = Kiriyaa). .Thaana là chỗ đứng hay nền tảng (.ti.t.thati etthaati = .thaana.m). Cái mà nhờ đó hành giả triển khai chỉ tịnh (Kasi.na, Anussati…) và Minh sát (Danh, sắc,…), cái đó được gọi là .Thaana – Xứ.
Kamma.t.thaana có hai: Aaramma.nakamma.t.thaana và Aaramma.nika-bhaavanaakamma.t.thaana.
– Aaramma.nakamma.t.thaana tức lấy đề mục chỉ quán làm cảnh án xứ để triển khai Chỉ tịnh (Kasi.na Anussati.) và Minh sát (Bhuumakasa”nkhaara dhamma: Danh, sắc)
– Aaramma.nikabhaavanaakamma.t.thaana là cảnh án xứ lấy sự chuyên cần mà trước đó đã tu tập Chỉ tịnh hay Minh sát làm động lực giúp cho sự chuyên cần hiện tại.
Aaramma.nakamma.t.thaana hay Aaramma.nikabhaavanaakamma.t.thaana tuy là hai nhưng không phải hoàn toàn khác nhau. Aaramma.nakamma.t.thaana cũng như cuộc phim và Aaramma.nikabhaavanaakamma.t.thaana là người xem phim. Như lời giải tự sau đây:
“Kammassa .thaana.m = Kamma.t.thaana.m”
Cảnh làm nền tảng để triển khai Chỉ tịnh hay Minh sát, cảnh ấy gọi là Kamma.t.thaana. Hay sự tinh cần nào hiện khởi nhờ động lực của sự tinh cần tu tập chỉ quán trước đó. Sự tinh cần ấy gọi là Kamma.t.thaana.
Những lời giải thích tiếng Kamma.t.thaano theo Nayamuula.tiikaa:
“Kamena visesaadhigamassa .thaananti = Kamma.t.thaana.m” (và) “Kamme bhaavanaa ra bho.thaananti = Kamma.t.thaana.m”.
” Sự tu tiến nào là nhân chứng đắc thiền hay Ðạo quả và Nip – bàn, đó được gọi là Kamma.t.thaana, hay sự tinh cần trong việc làm nào dẫn đến các thiền tầng, Ðạo, Quả và Níp-bàn, ấy gọi là Kamma.t.thaana“.

Theo lời giải thích trên thì Kamma.t.thaana chính là sự phát triển Chỉ tịnh và Minh sát.

40 ÐỀ MỤC PHÂN THÀNH BẢY LOẠI ÁN XỨ CHỈ TỊNH

1. Hoàn tịnh (Kasi.na).
   2. Bất mỹ (Asubha)
   3. Tùy niệm (Anussati)
   4. Vô lượng tâm (Appama~n~naa)
   5. Vật thực uế tưởng (Aaharepa.tikuulasa~n~naa)
   6. Tứ đại phân quán (Catdhaatuvavatthaana)
   7. Vô sắc (Aruupa)
   

Tiếùng Carita theo các Ngài Chú Giải trong Bộ Visuddhimaggatthakathaa, giải rằng:
“Cara.na.m pavattana.m = Cariyaa” luôn hiện khởi, gọi là Cariyaa.

“Raagassacariyaa = Raagacariyaa” sự thường hiện hữu của Ái, gọi là Raagacariyaa – Cơ tánh ái hay bản tính ái.
[Từ Carita, nguyên ngữ là ” thường tánh” thì có lẽ chính xác hơn. Nhưng ở đây, người dịch xin thoát đi là “Cơ tánh” , vì để thích hợp với lối dùng phổ thông, và cũng để tránh “ý niệm thường”.}

“Raagacariyaa etassa atthiiti = Raagacarito”. Người hằng bị ái chi phối, gọi là Raagacarita (người có cơ tánh Ái)
Tương tự, với các Carita Dosa, Moha, Saddhaa, Buddhi và Vitakka.
Nói hẹp là vậy, nhưng nói rộng thì Carita tính đến 63. Trong đó có 14 Suddhacarita và 49 Nissakacarita.
* 14 Suddhacarita (thuần tính), đó là:

Raagacarita.
Dosacarita.
Mohacarita.
Raagadosacarita.
Raagamohacarita.
Raagadosamohacarita.
Dosamohacarita.
Saddhaacarita.
Buddhicarita.
Vitakkacarita.
Saddhaabuddhicarita.
Saddhaavitakkacarita.
Buddhivitakkacarita.
Saddhaabuddhivitakkacarita.
Trong 49 Missakacarita (hỗn hợp tính) có 21 Ekamuula, 21 Dvimuula và 7 Timuula.
* 21 Ekamuula, đó là:
– 7 Raagamuula (cơ tánh ái):
Raagasaddhaacarita.
Raagabuddhicarita.
Raagavitakkacarita.
Raagabuddhaabuddhicarita.
Raagasaddhaavitakkacarita.
Raagabuddhivitakkacarita.
Raagasaddhaabuddhivitakkacarita.
– 7 Dosamuula (cơ tánh sân):
Dosasaddhaacarita.
Dosabuddhicarita.
Dosavitakkacarita.
Dosabuddhaabuddhicarita.
Dosasaddhaavitakkacarita.
Dosabuddhivitakkacarita.
Dosasaddhaabuddhivitakkacarita.
– 7 Mohamuula (cơ tánh si):
Mohasaddhaacarita.
Mohabuddhicarita.
Mohavitakkacarita.
Mohabuddhaabuddhicarita.
Mohasaddhaavitakkacarita.
Mohabuddhivitakkacarita.
Mohasaddhaabuddhivitakkacarita.
* 21 Dvimuula, đó là:
– 7 Raagadosamuula (cơ tánh ái lẫn sân):
Raagadosasaddhaacarita.
Raagadosabuddhicarita.
Raagadosavitakkacarita.
Raagadosabuddhaabuddhicarita.
Raagadosasaddhaavitakkacarita.
Raagadosabuddhivitakkacarita.
Raagadosasaddhaabuddhivitakkacarita.
– 7 Raagamohamuula (cơ tánh ái lẫn si):
Raagamohasaddhaacarita.
Raagamohabuddhicarita.
Raagamohavitakkacarita.
Raagamohabuddhaabuddhicarita.
Raagamohasaddhaavitakkacarita.
Raagamohabuddhivitakkacarita.
Raagamohasaddhaabuddhivitakkacarita.
– 7 Dosamohamuula (cơ tánh sân lẫn si):
Dosamohasaddhaacarita.
Dosamohabuddhicarita.
Dosamohavitakkacarita.
Dosamohabuddhaabuddhicarita.
Dosamohasaddhaavitakkacarita.
Dosamohabuddhivitakkacarita.
Dosamohasaddhaabuddhivitakkacarita.
* 7 Timuula, đó là:
Raagadosamohasaddhaacarita.
Raagadosamohabuddhicarita.
Raagadosamohavitakkacarita.
Raagadosamohabuddhaabuddhicarita.
Raagadosamohasaddhaavitakkacarita.
Raagadosamohabuddhivitakkacarita.
Raagadosamohasaddhaabuddhivitakkacarita.

Bảy cơ tánh bất thiện nhân với bảy cơ tánh thiện thành 49 cơ tánh hỗn hợp.
Nói rộng như vậy tức cho thấy rằng có những chúng sanh có thể có nhiều căn tánh hỗn hợp. Song đối với hành giả không thể chọn nhiều án xứ để thích ứng với cơ tánh của mình – khi xét thấy là hỗn hợp – mà chỉ tu tập một án xứ nào thích nghi với một cơ tánh nổi bật nhất của mình.

SỰ NHẬN BIẾT VỀ CARITA:
Ngoại trừ những Vị đắc Tha tâm thông (Paricittavijaanamaa), thì không ai có thể biết chính xác về tâm tính của người khác, có chăng cũng chỉ biết mơ hồ qua tướng trạng, ngoại hình, đặc điểm, … mà các khoa tướng số, bói toán đã giải thích. Riêng về Phật Giáo có thể nhận xét những đặc điểm sau đây mà xác định thuộc về cơ tánh nào.

Iriyaapathato kiccaa
Bhojanaa dassanaadito
Dhammappavattito cava
Cariyaayo vibhaavayoti. (trích từ Visuddhimaggatthakathaa).
Ðối với Bậc Trí, để nhận định cơ tánh về mình hay người khác, các Ngài nhận xét qua 5 điểm:
Oai nghi (cách đi, đứng, nằm, ngồi,…)
Việc làm
Vật thực.
Cách nhận thức (cách nhìn, nghe, ngửi,…)
Pháp tánh.

1. CƠ TÁNH ÁI.
   
   
   

Ðể xác định một người có cơ tánh ái (Raagacarita) cần xét qua các đặc điểm sau đây:
1.1 Các cử chỉ oai nghi: (Iriyaapatha)

Trong cách bước đi có vẻ nhẹ nhàng, mềm yếu, những bước chân đều đặn, khi dỡ chân hoặc khi đạp xuống không có vẻ gì là vội vã. Sức nặng của cơ thể sẽ để lại dấu chân in đậm ở phần trướcbàn chân. Những cử chỉ đi đứng hoặc ngồi đều dễ nhìn, duyên dáng. Khi nằm nghỉ không bao giờ vội vàng, khi nghỉ được sửa soạn chu đáo, kỹ lưỡng. Lúc ngủ trong tư thế nằm nghiêng, các cử chỉ nhỏ nhặt, tế nhị trong lúc nằm được dung hợp bởi những động tác hài hòa. Có những dáng vẻ, điệu bộ không mấy hài lòng khi ai đánh thức, gọi dậy.

1.2. Sự thọ dụng: (Bhojana)
Oû người có cơ tánh này, họ thường ưa thích những vật thực mềm mại và mang những vị béo ngọt. Tuy vậy, dùng vật thực họ chỉ dùng chừng mực, vừa phải (đây chỉ là một thái độ bản năng) và không bao giờ có vẻ vội vàng.
Một thói quen ở người cơ tánh này là vẫn thích nếm những vị lạ, và với họ một ít vị ngon là đã vừa lòng.

1.3 Việc làm: (Kicca):
Tất cả các việc làm đều được thực hiện một cách chu đáo, kỹ lưỡng và chậm rãi.

1.4 Tính cảm quan: (Dassana)
Với người cơ tánh này, một đối tượng ngũ quan khả ái dễ dàng gây sự chú ý, thích thú cho họ, dù đối tượng ngũ quan đó chỉ là cái bình thường, nhỏ nhặt. Song với họ là một sự thú vị của ngưòi lần đầu mới gặp.
Ðặc tính khác, luôn rộng lượng và biết tha thứ, họ dễ dàng bỏ qua một lỗi lầm hay sự xúc phạm của kẻ khác.
Cảm tính của người cơ tánh này là vẫn thường lưu luyến, dính mắc những đồ vật, hay chỗ ở mà với họ nó có những dáng nét quen thuộc, những ấn tượng khó quên.

1.5 Pháp tánh: (Dhammapavatti)
Người cơ tánh ái, thường có những khuyết tánh sau: gian xảo (maayaa), tự cao (saatheyye), so đo (maana), thiên hướng ác hạnh (papicchataa), thích được tán tụng (mahicchataa), không biết đủ (asantu.t.thitaa), mưu mô (siviga), thích đỏm dáng (caalapalya).

1. CƠ TÁNH TÍN
   

Người cơ tánh tín chỉ khác cơ tánh ái những pháp tánh sau:
Dứt bỏ, không chấp trước với tài sản (mattacaagataa), thích diện kiến Bậc Thiện Trí (ariyaana.m dasanakaamattaa), vui mừng khi gặp Bậc Thiện trí và nghe pháp (pamojjabahulataa), khiêm nhường (asathataa), không gian xảo (amaayaavitaa), thường có lòng tịnh tín (pasaada).

1. CƠ TÁNH SÂN
   

Riêng người cơ tánh sân thì hoàn toàn trái ngược những đặc điểm trên:
3.1 Các cử chỉ oai nghi: (Iriyaapatha)
Những cử chỉ trong lúc bước đi cứng rắn, mạnh dạn, nhanh nhẹn, những bước chân nặng nề sẽ để lại dấu chân hằn sâu nét gót.
Trong lúc đứng hoặc ngồi cũng trong dáng vẻ mạnh dạn và thô cứng.
Khi nằm vẫn là những động tác nhanh nhẹn cố hữu. Ơû người cơ tánh này, chỗ nghỉ không là điều mà họ phải quan tâm, do đó thường hay bừa bãi và ít khi được sửa soạn kỹ lưỡng chu đáo. Cũng như người có tính ái họ không mấy vừa lòng khi đánh thức, gọi dậy, thậm chí điều này có thể làm cho họ nổi giận nữa là khác.

3.2 Việc làm (Kicca):
Tất cả những việc làm, họ đều cho kết quả hoàn tất nhưng cẩu thả và bừa bãi.
3.3 Sự thọ dụng (Bhojana)
Những vật thực mang các vị mặn, đắng, chua, chát vẫn là những thứ mà họ thích hơn cả. Trong khi dùng thức ăn, thức uống, họ dùng thô tháo vội vàng, và tương ứng với cố tật này là không có thói quen nếm vị, (có lẽ vì thế) họ dễ bất bình với thức ăn nào đó mà không vừa lòng.
3.4 Tính cảm quan (Dassana):
Cực đoan trong cảm quan nhận thức, hoàn toàn không vừa lòng trước ngũ quan bất toại, dù chỉ là một khía cạnh tầm thường, nhỏ nhặt mà họ đã xem là không hay.
Ðối với người cơ tánh sân, họ không mấy gì lưu tâm đến những đồ vật, chốn ở quen thuộc mà điều kiện nào đó họ phải bỏ đi. Nếu là người cơ tánh ái, ấy là ấn tượng khó phôi phai.
3.5 Pháp tánh (Dhammapavatti)
Người cơ tánh sân thường mắc phải những khuyết như sau: nóng giận (kodha), thù hiềm (upanaaha), chỉ trích việc công đức của người khác (makkha), muốn hơn người (palaasa), ganh tị (issa), bỏn sẻn (macchatiya).

1. CƠ TÁNH GIÁC
   

Ðối với người cơ tánh giác chỉ khác với người cơ tánh sân ở những thiện tánh sau đây:
Biết nghe những lời dạy bảo hữu ích (sovacassataa), là người bạn tốt cho kẻ khác (kalyaa”namittataa), tiết độ trong vật thực (bhojane matta~n~nutaa), ghi nhận và cảnh tỉnh (chánh niệm tỉnh giác – satisampajja~n~na.m), luôn hướng đến tinh cần (jaagariyaanuyoga), có lòng nhân (sa.mvega), chuyên cần với những việc làm công đức (yonisopadhaana.m).

1. CƠ TÁNH SI
   

Người cơ tánh si có những đặc điểm sau:
5.1 Cử chỉ oai nghi (Iriyaapattha):
Cách bước đi, dỡ chân và đạp xuống bằng những động tác cứng nhắc, những cử chỉ thô kệch. Người cơ tánh này cũng như người cơ tánh sân tức là sức nặng của cơ thể chịu nhiều về phần sau bàn chân, như vậy dấu chân sẽ in đậm nét gót.

Những cử chỉ khi đứng hoặc ngồi thường trong dáng vẻ thụ động, mất linh hoạt. Trong lúc nằm nghỉ, không mấy gì là đẹp đẽ, tay chân hoàn toàn tự do buông thả vô ý thức. Nằm trong tư thế úp mặt, chỗ nghỉ lại không được sửa soạn, vung vãi bừa bãi, khi ai đánh thức họ lại chậm chạp, trễ nãi và sau những động tác trì hoàn, kéo dài, họ mới hoàn toàn thức dậy.
5.2 Việc làm (Kicca)

Những công việc được thực hiện là vụng về, thô kệch. Người cơ tánh này ít đem lại một kết quả thành công.
5.3 Cách thọ dụng (Bhojana)
Không ưa thích cá biệt vật thực nào như những người cơ tánh khác, việc ăn uống của họ không lựa chọn. Ăn uống vụng về, thô tháo, y phục vấy bẩn hay vật thực còn dính lại phần ngoài miệng. Khi đó, nếu họ làm một việc thì việc đó là ăn uống.
5.4 Tính cảm quan (Dassana)
Oû người cơ tánh này, họ không thể nhận xét đối tượng, thiếu tự tin (hoặc vì khả năng hiểu biết hạn chế, hoặc vì thiếu thói quen phán đoán). Sự nhận định của họ hoàn toàn phụ thuộc vào kẻ khác, người mà họ xem là hơn mình. Sự nhận định của người đó sẽ là sự nhận xét của họ, cả việc nhận định về một người, cũng vậy.

5.5 Pháp tánh (Dhammapavatti)
Người cơ tánh si thường có những khuyết tánh như: buồn ngủ, dã dượi (thiinamiddha), phóng túng, buông lung (kukkucca), ngờ vực, phân vân (vikikicchaa), không tin lý nhân quả (aadaanagaahitaa), khó dạy bảo (duppa.tinissaggitaa).

1. CƠ TÁNH TẦM.
   
   

Ðối với những người cơ tánh tầm, cũng giống như người cơ tánh si, khác nhau chỉ là về pháp tánh sau: thường nói nhiều (bhassabahulataa), vui thích những nơi đông đảo hội chúng (ga.naaraamataa), không vui thích trong việc làm công đức như bố thí, trì giới,…, thiên hướng bất định, những việc làm không đi đến kết quả (anava.t.thitakiccataa), ban đêm thường có những suy nghĩ hư ảo (rattidhumaayanaa), ban ngày họ ra sức làm việc mà ban đêm suy tính nghĩ ngợi, điều mà họ không biết rằng nó sẽ chẳng đi đến kết quả (divaapajjalanaa). Ơû những người cơ tánh này thường có ý nghĩ rối rắm (huraahura.mdhaavanaa).

Lối nhận định về carita trên đây, Bậc Ðạo Sư không đề cập đến, cả những vị Alahán Tuệ phân tích, Lục thông cũng vậy. Ðây chỉ là những lời nhận định của những vị Axaalê tiền bối, để thiền sinh dễ dàng chọn lấy án xứ (ka.m.ma.t.taana) thích hợp.

Như vậy, cũng cần nên hiểu, sự nhận định trên chỉ là tương đối thôi. Vì rằng, đối với người cơ tánh hỗn hợp, để nhận định về họ không phải là điều dễ dàng, và rất có thể dẫn đến sự nhầm lẫn. Vả lại, nếu không phải là những vị tha tâm thông, thì đối với những người đa văn khéo học hỏi. Dầu cho họ là những người cơ tánh bất thiện chăng nữa – nhờ chánh niệm tỉnh giác (satisampajja~n~naa) mà họ có thể bỏ đi những cá tính không hay, điều này là thành quả của những kiến văn hiểu biết. Như thế càng khó nhận định thuộc cơ tính nào.

NHÂN SANH CARITA
Một điều kỳ lạ là trong chúng ta ai ai cũng là người như nhau, sonh tâm tính mỗi người mỗi khác, đôi khi trái hẳn nhau, kể cả là bà con, anh em ruột thịt, có người thiên hướng ác hạnh, có người thiên hướng thiện hạnh hoặc có người cả hai. Vì sao có sự dị biệt này? Ấy chỉ vì những việc làm thiện nghiệp trong quá khứ của mỗi người không giống nhau.

Nếu trong lúc bố thí, trì giới, tu thiền hay làm việc công đức nào đó mà kèm theonhững sự vọng cầu mong muốn quả báo tài sản của Chư Thiên hay nhân loại – dĩ nhiên những sự ước vọng này không cùng tâm lộ với tâm đang tạo thiện nghiệp – đó là ái. Trong lúc ấy nghĩ rằng: mình là người như thế này như thế kia, là kiêu mạn, chấp ta, là tri kiến sai lầm. Những thiện nghiệp nào được tạo mà theo đó là những tham phần này, sẽ là nhân cho hậu quả các sanh hữu sau đó là người có tánh ái.

Nếu trong lúc tạo các công đức mà nảy sinh sự bực tức, bất bình hay ganh ghét hoặc bỏn sẻn, hoặc tiếc nuối. Những thiện nghiệp làm theo các sân phần này sẽ cho kết quả những sanh hữu về sau là người có cơ tánh sân.

Nếu khi làm các thiện nghiệp mà làm một cách mù quáng, thiếu sáng suốt, không biết rõ đâu là nhân, đâu là quả của việc làm, hoặc ngờ vực, lưỡng ước, trong lúc làm hay phóng đãng mông lung quên rằng mình đang làm công đức. Chính những thiện nghiệp mà bên cạnh là những sự mù quáng, nghi hoặc, phóng đãng này sẽ dẫn đến các sanh hữuvề sau là người cơ tánh si.

Nếu trong lúc làm các công đức mà mãi mê vui thú, nghĩ ngợi đến những đối tượng dục phước (kaamagu.n – aaramma.na), tức dục tâm (kaamavitakka). Hay nghĩ đến sự oán giận, thù hiềm với kẻ khác là hận tâm (byaapaadavitakka), hoặc là suy nghĩ tính kế làm hại chúng sanh khác, tức là hại tầm (vihi.msaavitakka). Chính những thiện nghiệp bị chi phối bởi ba loại tầm này sẽ cho kết quả là người có tính trong các sanh hữu về sau.

Nếu cùng trong lúc tạo các công đức mà khởi lên sự tịnh tín, trong sạch, tin nơi quả báu của việc mình đang làm hay hướng tâm ngưỡng mộ về Tam Bảo, tức là đức tin. Các nghiệp thiện cùng với đức tin này sẽ cho quả báu các sanh hữu, đó là người cơ tánh Tín.

Nếu trong lúc thực hiện việc làm công đức một cách sáng suốt, hiểu rõ thế nào là nhân, thế nào là quả của việc đang làm, khi thực hiện thiện nghiệp khéo tư duy: tất cả chúng sanhđược tạo tác bởi nghiệp, nghiệp là tài sản, nghiệp là cha mẹ, nghiệp là quyến thuộc và rồi tất cả đều là vô ngã, ấy là biệt nghiệp trí (kammassakata~n~naa.na). Ta và người khác chỉ là những ngũ uẩn, những danh sắc trong một tập hợp, cái mà gọi là bàng sanh, nhân loại, người nam, người nữ, chỉ là những giả định để gọi cho những đơn vị danh sắc mà bản chất cố hữu vẫn là sanh và diệt, đây chính là Minh sát trí (Vipassanaa~naa.na). Hay nghĩ rằng: các bậc hiền trí luôn trau dồi, tích tập các công đức, nay Ta làm việc làm của những vị ấy, đó sẽ là điều an lạc cho đời này và đời sau, tức Thẩm quán trí (paccavekkha.na~naa.na). Hoặc mong ước rằng: nhờ năng lực của những công đức này, xin cho ta hãy là người có trí tuệ. Chính việc làm công đức được trí tuệ khéo tư duy như vậy sẽ cho kết quả là người cơ tánh giác trong các sanh hữu về sau.

Do luật chi phối (hiện tại với hiện tại, hiện tại với vị lai, quá khứ với hiện tại) mà mạnh dạn đi đến kết luận: những thiện nghiệp và điều kiện chi phối trong quá khứ cho kết quả đời hiện tại, và nhờ đó, cơ tánh được xác định. Như vậy những ai ước mong cho mình có một thói quen
[*] thiện tánh thì cần ngăn ngừa ác pháp không thể chi phối trong khi làm việc công đức.


[*]Dịch thoát nghĩa chữ Carita
Và hơn nữa, trong điều kiện thuận lợi: được sanh làm người, gặp Phật giáo và có tuổi thọ, nếu tỉnh thức và biết mình, thời cơ hội hoán cải, sửa đổi (nếu là cơ tánh bất thiện), cơ hội vun bồi, tích lũy (nếu là cơ tánh thiện) sẽ không là điều khó khăn bởi những thiện nghiệp sau: luôn học hỏi những pháp nhân sanh trí hoặc giúp cơ hội cho kẻ khác học hỏi, dứt bỏ tài sản, bố thí thuốc trị bệnh, cúng dường sàng tọa, và điều dĩ nhiên là những thiện nghiệp này không bị chi phối bởi những chướng ngại pháp.
[*]

GIẢI VỀ BA TIẾN ÐẠT- BHAAVANAA

1. SƠ KHỞI TIẾN ÐẠT– PARIKAMMABHAAVANAA:
   

[*]
(hay Chuẩn bị tiến đạt), là những tâm đại thiện, đại tố nào từ lúc bắt đầu sanh khởi làm nhiệm vụ nhất tâm an trụ vào các án xứ chỉ tịnh cho đến khi Trì tướng (Uggahanimitta) xuất hiện. Những đại thiện, những đại tố trong quá trình này được gọi là giai đoạn chuẩn bị tiến đạt – Parikammabhaavanaa.
[*]
Sau đây là những lời giải tự tiếng “Parikamma + Appana.m parikapoti parisa”ngarotiiti = Parikamma.m” và “Pari-aadi bhuuta.m kamma.m parikamma.m”.
” Tâm lộ nào làm nền tảng, làm nhiệm vụ chuẩn bị cho Kiên cố định (Appanaa) hiện khởi, tâm lộ ấy là Parikamma“. Hay:
“Tâm lộ nào là nhân tố để triển khai án xứ, tâm lộ ấy gọi là Parikamma“.
[*]
Tiếng Pari hay Parikamma ở lời giải tự thứ nhất được giải thích là Dvaatuvatthaanuvatthaka – upasaarapada tức là cội nguồn hay khởi đầu, chứ không dùng trong nghĩa thường dùng: vẹn toàn hay bao trùm. Ở lời giải tự thứ hai Pari được giải thích là Dvaatuvatthavisesaka – upasaarapada, tức là sự khởi đầu một cách đặc thù chuyên biệt, nói rõ hơn là sự khởi đầu của một quá trình tiến đạt án xứ.
[*]
Tâm lộ nào là nền tảng, là cơ sở cho kiên cố định hay là khởi điểm của một quá trình tiến đạt án xứ, hành giả làm phát triển, làm lớn mạnh những tâm lộ ấy. Sự phát triển ấy gọi là Chuẩn bị tiến đạt (Parikammabhaavanaa).
Hay sự tiếp nối liên tục của những tâm lộ làm nhiệm vụ chuẩn bị cho Kiên cố định, sự chuyển tiếp này gọi là Chuẩn bị tiến đạt – Parikammabhaavanaa – như lời giải tự: “Parikamma~nca ta.m bhaavanaa caati = Parikammabhaavanaa” (những tâm lộ phát triển làm nhiệm vụ chuẩn bị, những tâm lộ đó gọi là Chuẩn bị tiến đạt – Parikammabhaavanaa).

1. CẬN HÀNH TIẾN ÐẠT – UPACAARABHAAVANAA.
   

[*]
Những tâm đại thiện, Ðại Tố nào sanh kế cận Kiên cố định hay thiền chứng, gọi là Cận hành.
Ðây là lời giải tự tiếng Upacaara – Cận hành: “Appanaaya sanuupe caritapavattatiiti = Upacaara.m“. Tâm lộ nào đến gần lãnh vực thiền chứng, thì gọi là cận hành.

Sự phát triển những tâm lộ cận hành này, gọi là cận hành tiến đạt (Upacaarabhaavanaa). Như lời giải tự:
“Upacaara~nca ta.m bhaavanaa caati = Upacaarabhaavanaa”.
” Sự phát triển cùng với tâm lộ cận hành, gọi là cận hành tiến đạt (Upacaarabhaavana)”.

1. KIÊN CỐ TIẾN ÐẠT –APPANAABHAAVANAA
   

[*]
Kiên cố hay appanaa ở đây chỉ cho sự trực chỉ của sở hữu tâm. Những tâm đáo đại và tâm siêu thế cùng các sở hữu hợp cũng được gọi là Appanaa. Ðiều này có nghĩa là Appanaa hay kiên cố là sự hướng đến của sở hữu tâm cùng các pháp tương ưng. Song ở đây nên hiểu theo ý nghĩa chuyên biệt hơn trong lời giải tự sau:
[*]
“Appeti sampayuttadhamme aaramma.na.m abhiniropetiiti = Appanaa”.
” Pháp nào hướng các pháp tương ưng đến cảnh một cách khắn khít hơn, pháp đó gọi là kiên cố”, tức thiền chi trong đáo đại và siêu thế.”
Lời giải tiếng “Appanaabhaavanaa“:
[*]
“Appanaa ca saa bhaavanaa ceti = Appanaabhaavanaa”
” Những tâm lộ kiên cố cùng sự phát triển của chúng gọi là Kiên cố tiến đạt”.
Trong ba tiến đạt này, những tâm đại thiện hay đại tố nào sanh khởi trước thiền chứng, gọi là sơ khởi tiến đạt hay giai đoạn chuẩn bị. Ơû giai đoạn này được phân làm hai: những tâm đại thiện, đại tố sanh vào thời điểm đầu giai đoạn chuẩn bị thì gọi là sơ khởi tiến đạt (parikammabhaavanaa). Cũng những đại thiện, đại tố này mà sanh vào thời điểm cuối của giai đoạn chuẩn bị, nghĩa là sắp bước vào giai đoạn thiền chứng, thì gọi là cận hành tiến đạt (upacaarabhaavanaa). Hai tiến đạt này tuy hai nhưng chỉ là một, tên gọi khác nhau chỉ vì ở vào thời điểm khác nhau. Trường hợp này tương tự như hữu phần rúng động (Bhava”ngacatana), gọi là hữu phần dứt dòng (Bhava”ngupaccheda), chỉ là vì hũu phần rúng động nào sanh sau.

Theravada.vn