[005]

Cưỡng bức di tản
500 ngàn người Ukrainer có lẽ bị cưỡng bức di tản 

Chuyện này có không? Hay là họ chính là người đi tị nạn? Cuộc truy vết

Phóng sự của Andrea Jeska và Michale Thumann, Kyiv/Pskov
cập nhật ngày 05 tháng Sáu 2022


Hành khách đến ga xe lửa Mạc Tư Khoa (hình © Nanna Heitmann/Magnum Photo / DIE ZEIT)

Chiến tranh tưởng chừng như xa xôi lắm khi chuyến xe lửa xuyên đêm từ Mạc Tư Khoa lăn bánh đúng giờ vào nhà ga Pskov. Tám giờ tám phút, tiếng thắng xe ken két, những cánh cửa xe mở ra. Những hành khách đầu tiên khoác áo mỏng kéo valise bước chân xuống bến. Sau lưng họ có người mặc áo mùa Đông lê lết khỏi xe với xách tay, valise và túi nylon. Rất nhiều valise. Một người phụ nữ từ Pskov chào đón những người nọ rất thân thiện, sau đó bà nhẩm đếm rồi dẫn họ ra khỏi bến xe lửa đến nơi có những chiếc xe đò loại nhỏ đang đợi. Họ bước theo người phụ nữ này. Họ là những người Ukraine. Và như vậy chiến tranh đã lan tỏa đến Pskov, một thành phố nhỏ thuộc Nga gần biên giới Estonia.
 
Hàng trăm ngàn người Ukraine có lẽ hiện đang ở Nga, trên lãnh thổ kẻ thù. Nhà chức trách Ukraine gọi họ là "депортованих" (deportovanykh) - Người bị lưu đày. Ông tổng thống Ukraine  Wolodymyr Selenskyj đã nói hôm 6 tây tháng Năm rằng có 300 ngàn người Ukraine bị cưỡng bức di tản sang Nga, một nữ ký giả, người sáng lập ra tổ chức nhân quyền Ukraine MIHR, bà Olga Reschetylowa cũng gọi họ như vậy. Bà Ljudmila Denissowa, thanh tra nhân quyền của Ukraine khi nói chuyện với báo die Zeit còn đưa ra con số cao hơn: "Chúng tôi ước lượng có khoảng 1 triệu hai, trong đó có khoảng 200 ngàn trẻ con".



Phía Nga và truyền thông Nga thì nói họ là "những người đi tị nạn". Thông tấn xã TASS của Nga lấy tin từ bộ an ninh cho biết có 1 triệu rưỡi người Ukraine đã bỏ chạy sang Nga. Truyền thông Ukraine thì loan tin về số phận những người bị mang đi sang Nga và đã trở về. Truyền hình Nga thì loan chiếu các hình ảnh "những người tị nạn" Ukraine được tiếp đón ăn ở nồng hậu. 

Như vậy số phận những người này ra sao? Có phải họ thực sự trốn khỏi vùng chiến tranh  hay là họ bị cưỡng bức di tản? Báo die ZEIT đã trực tiếp săn tin ở Ukraine và ở Nga. Con số người ra đi hoặc bị đưa đi khó có thể kiểm chứng độc lập. Nhưng số người bị lưu đày và số người tị nạn có rất nhiều - Thật sự là rất nhiều.

Khi báo die ZEIT xin phép nhà chức trách Nga được viếng thăm trại tị nạn của người Ukraine được truyền thông Nga quảng bá thì không được trả lời. Kế đến là xin phép hội thánh chính thống Nga, là tổ chức cưu mang người tị nạn Ukraine, thì die ZEIT bị từ chối vì "lịch hẹn đã đầy".  Tuy nhiên chúng tôi đã gặp gỡ được những người Nga giúp đỡ người Ukraine. Họ muốn được nặc danh vì lý do an ninh. Hiện có cả một mạng lưới người Nga chăm sóc và hỗ trợ người Ukraine đã sang biên giới Nga giờ lại thoát ly Nga để đi sang Lithuania, Estonia (xem bản đồ). Có cả các nhóm trên mạng xã hội Telegram để những người Ukraine muốn thoát ly Nga trao đổi với nhau. Có cả các nơi cư trú người Nga cưu mang người Ukraine. Nghĩa là có sự giúp đỡ từ quốc gia đã xâm lăng Ukraine. Cố nhiên sự giúp đỡ này là của thường dân Nga. Từ nơi họ chúng tôi được biết rằng đa số những người Ukraine chạy sang từ lúc cuộc chiến bùng nổ thật sự là những người tị nạn. Họ đã bỏ lại nhà cửa đổ nát, bỏ đi cuộc sống đó và chạy sang Nga, bởi vì đó là lối thoát duy nhất. Đó là một cuộc trốn chạy vào cái bẫy của kẻ thù. Vậy họ là ai, họ sang Nga bằng cách nào, tiếp theo sẽ ra sao? 

Cô Oksana Mereschko và bạn trai của cô, anh Oleg Fjodortschuk đang đứng trên bến xe lửa ở Pskov (đất Nga, gần biên giới Lithuania, Estonia). Như những người khác trong phóng sự này họ không muốn xưng tên thật của mình. Oksana, một cô gái 23 tuổi, tóc vàng, mảnh khảnh chỉ khoác một chiếc áo thể thao mỏng và co ro lúc trời hừng sáng. Một người đàn ông Nga đưa tặng cô một chiếc hoodie. Thoáng chốc cô hơi từ chối, nhưng rồi cô khóc vì cảm động và kiệt sức rồi tròng chiếc áo hoodie vào người. Đoạn cô chậm rãi kể lại những trải nghiệm của mình, một trong nhiều câu chuyện từ thành phố tan nát Mariupol. 

Hồi đầu tháng Ba, vừa ngay khi cuộc chiến bùng nổ, cô bị một mảnh pháo kích ghim vào lưng khi đứng ở ban-công. Chạm phải một dây thần kinh khiến một bên chân cô bị liệt. Cô phải vô nhà thương. Tuy nhiên cả cái bệnh viện cũng bị bỏ bom tan tành, nên cô và anh bạn trai đã phải lê lết đi từ hầm nhà này sang hầm nhà khác trong vùng chiến Mariupol. Khi toàn thành bị Nga chiếm đóng, họ đã quyết định di tản: "Chúng em muốn rời bỏ nơi này!" Nhưng đi đâu bây giờ?  Về hướng Tây đã bị khóa chặt, nên cha mẹ của Oksana đã đưa cô và bạn trai Oleg theo quốc lộ vào ngày 17 tháng Ba đến biên giới Nga. Ở thành phố biên giới Taganrog, họ được đưa vào "trại thanh lọc" (NKVD filtration camp). Đó là những trung tâm Nga khám xét và thẩm vấn những người Ukraine đi tị nạn và bị cưỡng bức đưa sang.
 
Oksana kể lại, "Ở đó đông kinh khủng, cả hàng ngàn người", "Chúng em phải chờ đợi hàng giờ". Đến lượt họ, "Họ tra hỏi hết bạn bè và người thân chúng em là ai, và có ai ở trong quân ngũ Ukraine không, hỏi chúng em có biết ai trong đội ngũ chống lại hoặc là làm mật vụ hay không". Còn anh Oleg thì phải cỡi trần truồng ra cho họ xem có xăm người hay không. Nga luôn tìm kiếm những chứng minh xăm hình Nazi để biện minh cho giả thuyết rằng họ kéo quân sang Ukraine để trừ khữ bọn Nazi mà thôi. Oleg không có xăm hình gì cả.

(còn nữa)