[Nonregister]

HÃY LẮNG NGHE HOA 

NHẬT CHIÊU

Hãy lắng nghe hoa 

lời vô thanh ấy 

đi vào tim ta 

Onitsura 

oto naki hana mo 

mimi no oku). 

Nhà thơ Onitsura thế kỷ mười bảy xứ Phù Tang dường như đang nghiêng tai lắng nghe hoa lên tiếng, xin tòng phục (VietFunVietFunVietFunVietFunagau) những bông hoa trầm mặc. 

Hoa nói gì? Dường như Onitsura thường trò chuyện với hoa. 

Hoa mơ ơi 

chỉ trái tim ta biết 

chỉ mũi ta thôi. 

(Ume wo shiru 

kokoro mo onore 

hana mo onore). 

Đó là ngôn ngữ của làn hương. Ngôn ngữ của một cõi Phật. Hoặc chỉ là hương trần. Vì làn hương cũng là một làn bụi (trần) mà thôi. Cũng như sắc, như thanh… Cũng là bụi thôi. 

Thế nhưng, bụi có thể nói với trái tim ta. Bụi có thể đem mùa Xuân về. Và cùng thể cách như thế, mùa Xuân đem bụi thơm về. 

Onitsura tòng phục hoa, tòng phục mùa Xuân và tòng phục trái tim mình. Onitsura là thiên nhiên: 

Dưới trời 

mắt ngang và mũi dọc 

hoa mùa Xuân tươi! 

Hoa tòng phục mùa Xuân như đôi mắt ta vẫn nằm ngang nhìn đời. Như mùa Xuân có hoa mơ, hoa đào… và cũng đừng quên còn có những viên đá cuội mùa Xuân: 

Đá cuội hát ca 

trong lòng khe núi 

dưới cành đào hoa. 

(Tanimizu ya 

ishi mo uta yomu 

yamazakura). 

Hãy lắng nghe hoa, hãy lắng nghe đá. Thơ Onitsura dường như kêu gọi trái tim ta như thế. Thiên nhiên có tiếng nói, có ca điệu, có vũ khúc. Chỉ có ta điếc, không có thiên nhiên câm. 

Gió chơi 

Và thinh không dậy 

Tiếng thông reo cười 

(Suzu kaze ya 

koku ni michite 

matsu no koe). 

Không chỉ có hoa mơ, hoa đào, đá cuội, cây thông… mà bản thân hư không (koku) vẫn có thể reo cười, hát ca. Hãy lắng nghe thinh không! Và gió: 

U… U… Gió trời 

mà mẫu đơn lạnh 

vẫn một màu tươi. 

(Hyu hyu to 

kaze wa sora yuku 

4kan botan). 

Gió vi vu, ù ù, hiu hiu, ào ào… Gió như bài thơ có vần có điệu. Gió như tình. Hoa thì nhan sắc. Thế cho nên đóa mẫu đơn lạnh mới đỏ như thế. Gió làm cho hoa đỏ mặt? Hay là mặc gió, hoa vẫn đỏ như thường? Mà sao không là cả hai? 

Đương nhiên là, như mọi loài hoa, mẫu đơn sẽ tàn rơi. Vậy mà ta sẽ gặp lại mẫu đơn, lại gặp hoa đào, hoa mơ… như chưa từng có một cuộc tàn rơi nào. Như chưa từng có cái chết. 

Và ta nữa. Ta chết với từng bông hoa, với từng mùa, và ta sống lại cũng với từng bông hoa, với từng mùa: 

Đậu cành mơ 

vẫn chim oanh cũ 

và tự bao giờ? 

(Uguisu ya 

ume ni tomaru wa 

mukashi kara). 

Trong cảnh giới “cành mơ – chim oanh” thì Onitsura là ai, là mơ hay oanh? Và ta là ai, oanh hay mơ? Đang “đậu” hay đang “nở hoa” liệu có gì quan trọng không? 

Với Nguyễn Trãi, là trăng hay là nước để trăng soi trong cảnh giới “thủy – nguyệt”: 

Nước mấy trăm thu còn vậy 

Nguyệt bao nhiêu kiếp nhẫn này? 

Với cái nhìn của Nguyễn Trãi hay Onitsura thì nước, nguyệt, cành mơ, chim oanh,… là cái vượt qua cái chết. 

Khi đứa con trai qua đời, Onitsura soạn bài haiku có vẻ lạ kỳ này: 

Chôn con đất này 

bao giờ lại nở 

hoa hài nhi đây? 

(Tsuchi ni umete 

ko no saku hana mo 

aru koto ka) 

Chính là cái chết sẽ nở những hoa hài nhi mới. Vì chính sự sống nở ra cái chết mà. Ngay trên mặt đất này. Trên hạt bụi này. 

Nhìn mặt đất rồi nhìn mây. Đất trời như như trong đôi mắt Onitsura: 

Cá măng ấy mà 

bay lên mặt nước 

mây gần rồi xa. 

(Tobu anyu no 

soko ni kumo yuku 

nagare kana). 

Con cá măng có cách thể hiện niềm vui của mình. Mây cũng vậy. Mây đến vì niềm vui và mây đi cũng vì niềm vui. 

Sống là sống với cái hiện tiền, ở đây và bây giờ. Như bài thơ của Issa: 

Tôi ở đây 

ở tại nơi này 

tuyết đang bay. 

(Tada oreba 

oru tote yuki no 

furi ni keri). 

Mây đến rồi đi. Và tuyết rơi. Và năm tháng lướt trôi. Và tuy tôi ở trong mây, ở trong tuyết, ở trong năm tháng nhưng bao giờ tôi cũng ở đây, ở nơi này – một buổi sáng mùa xuân chẳng hạn. 

Như bài thơ Ezra Pound: 

Vút nhanh năm tháng 

vô phương thu hồi 

Trang nghiêm sáng nay lặng lẽ xuân đời 

(Swiftly the years beyond recall 

Solemn the stillness of this spring morning). 

Trong buổi sáng mùa Xuân này (this spring morning) tôi là nắng xuân này. Cần chi thu hồi năm tháng đã qua hay trông ngóng một ngày mai nào chứ? 

Chẳng có gì sống động hơn cái lặng lẽ (the stillness) của sáng mùa Xuân này. 

Hoặc không sáng mùa Xuân thì một ngày hội Trùng dương (Chôyô) như khi Bashô dừng chân tại cố đô Nara: 

Làn hương cúc đưa 

Nara trầm mặc 

những đài Phật xưa 

Bashô 

(Kiku no ka ya 

Nara ni wa furuki 

Hotoke tachi). 

Bashô sống với cái bây giờ (hương hoa cúc) và cái vĩnh cửu (những đài Phật xưa). 

Những đài Phật xưa ấy đang thơm lừng làn hương mới của hoa cúc. Và hoa cúc mới là hiện thân cho vô số hoa cúc của nghìn xưa. 

Hình ảnh hoa cúc (kiku) và Phật (Hotoke) được Bashô kết nối theo một thi pháp lừng danh gọi là “nguyên lý của làn hương” (nioi – zuke). Giữa hai hình ảnh có một khoảng trống. không có tương quan giữa hoa cúc và Phật. Không tương quan về chữ, cũng không tương quan về ý. Đặt hai hình ảnh như thế bên nhau tưởng chừng như vô ý, lạc đề. Nhưng rồi hình ảnh này cảm chiếu hình ảnh kia, gửi hương cho nhau. 

Nguyên lý của làn hương hoạt động một cách kỳ lạ trong thơ haiku cũng như trong cuộc đời. Có khoảng trống, có hư không giữa cái này và cái kia nhưng nếu biết nhìn, thì làn hương sẽ xuất hiện. 

Tất nhiên, để có làn hương thì phải có tầm đón đợi, có cách đọc cuộc sống. 

Cửa giấy trắng ngần 

bỗng dưng tuyệt đẹp 

trong nắng đầu Xuân 

Onitsura 

(Uchi – harete 

Shôji mo shiroshi 

Hatsuhi kage). 

Trong nắng đầu Xuân, cửa giấy trắng ngần bỗng trắng ngần hơn bao giờ hết, gương mặt đẹp sẽ đẹp hơn bao giờ… và cỏ cây sẽ cỏ cây hơn bao giờ. Ta là ta hơn bao giờ...

thuvienhoasen.org